Η μοναδική περίπτωση του Γιάννη Σπανού

Η μοναδική περίπτωση του Γιάννη Σπανού

Ουδέποτε μου άρεσαν τα «μνημόσυνα» σημαντικών προσωπικοτήτων, είτε σε πολιτικό, είτε σε πολιτιστικό επίπεδο. Προτιμούσα και προτιμώ την καταγραφή και περισσότερο την ανάδειξη του όποιου έργου άφησε πίσω της η καθεμιά από αυτές. Αυτό προσπάθησα να κάνω εδώ και περίπου 15 χρόνια που ασχολούμαι με την παρουσίαση της ιστορίας και της προσφοράς καλλιτεχνών του πενταγράμμου, είτε δημιουργών, είτε ερμηνευτών.

Ωστόσο, όταν μιλάμε για το Γιάννη Σπανό που «έφυγε» μαζί με τον Οκτώβριο, το πράγμα αλλάζει. Εδώ, δεν έχουμε να κάνουμε με έναν απλό συνθέτη, όπως τόσοι και τόσοι άλλοι που αφήσαν έντονα τα χνάρια τους στο «γαλανόλευκο» πεντάγραμμο. Πρόκειται ίσως για μια μοναδική περίπτωση στην ιστορία της ελληνικής μουσικής, καθώς έγραψε τραγούδια όλων των ειδών και των…τάσεων, προσέχοντας πάντοτε ν’ αφουγκράζεται τις απαιτήσεις και τις επιταγές της εκάστοτε εποχής, πέρα από «εύκολες» κι «εύπεπτες» συνταγές εμπορικότητας.

Όταν κλήθηκε να δημιουργήσει εκ του μηδενός ένα καινούργιο μουσικό «κίνημα», έφτιαξε σχεδόν μόνος του το περίφημο «Νέο Κύμα», εκεί στα μέσα της δεκαετίας του ’60, γράφοντας «χαμηλόφωνες» μελωδίες, με τη συνοδεία μιας απλής κιθάρας ή ενός πιάνου.

Το αποτέλεσμα δεν ήταν μόνο ν’ αναδειχθούν σπουδαίοι ερμηνευτές του είδους (Καίτη Χωματά, Πόπη Αστεριάδη, Μιχάλης Βιολάρης, Γιώργος Ζωγράφος, Γιάννης Πουλόπουλος κ.α.), αλλά και να δοθεί το έναυσμα σε κάποιους επιχειρηματίες να διαμορφώσουν ή να φτιάξουν νέους χώρους, όπου αυτό -και αυτοί- θα στεγάζονταν. Έτσι, «γεννήθηκαν» οι μπουάτ (κυρίως στην Πλάκα), όπου οι θαμώνες με μια πορτοκαλάδα ή βερμούτ κι ένα σάντουιτς μπορούσαν να ξεφύγουν από τα «φρου-φρου κι αρώματα» των μπουζουκιών της παραλίας…

Η διαχρονικότητα και πρωτοπορία του έργου του

Η ανυπολόγιστη αξία του έργου του Γιάννη Σπανού, καταφαίνεται από το γεγονός ότι ουδέποτε έβαλε την υπογραφή του σε κατά παραγγελία «σουξέ», αλλά οι δημιουργίες του αγαπήθηκαν από το κοινό σε βάθος χρόνου.

Για παράδειγμα, το «Μια αγάπη για το καλοκαίρι» -με το οποίο «συστήθηκε» στο ελληνικό φιλόμουσο ακροατήριο, έπειτα από μια πολύχρονη κι άκρως επιτυχημένη καριέρα στη Γαλλία- ηχογραφήθηκε το 1964, δίχως την παραμικρή «σουξεδιάρικη» διάθεση.

Σήμερα, 55 χρόνια μετά, εξακολουθεί να παραμένει στη μνήμη, στα χείλη και στην καρδιά του κόσμου ολόφρεσκο, ολοζώντανο και δροσερό, παρά την κατρακύλα που έχει πάρει το τραγούδι μας εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες…

Εκτός αυτού όμως, το έργο του διακρινόταν πάντα από πρωτοπορία, αγάπη για την ποίηση (κατά την παραμονή του στο Παρίσι μελοποίησε αρκετούς Γάλλους ποιητές) και διάθεση «ανοίγματος» σε νέους ανθρώπους. Αν ψάξουμε στις τρεις θρυλικές «Ανθολογίες» του (1967, 1968, 1975), θα διαπιστώσουμε ότι ο Γιάννης Σπανός ήταν ο πρώτος που μελοποίησε ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη και του Νίκου Καββαδία, προτού ακολουθήσουν άλλοι συνθέτες, κάποιοι εκ των οποίων με θαυμαστό τρόπο (λ.χ. ο μυθικός «Σταυρός του Νότου» του Θάνου Μικρούτσικου).

Αλλά και σε επίπεδο στιχουργών της νεότερης γενιάς, εκείνος ήταν που έδωσε την ευκαιρία στη Λίνα Νικολακοπούλου να μπει στο χώρο της δισκογραφίας και να τον κατακτήσει με το δικό της ξεχωριστό και μοναδικό τρόπο. Ήταν το 1981, όταν η Δήμητρα Γαλάνη πήρε στα χέρια της κάποιους στίχους της, ενθουσιάστηκε και διάλεξε δύο από αυτούς, δίνοντάς τους για μελοποίηση στο Σπανό.

Έτσι, «γεννήθηκε» το υπέροχο «Δεν ειν’ η αγάπη ζωγραφιά», αλλά και το «Δύσκολοι καιροί», τα οποία περιλήφθηκαν στο εξαιρετικό άλμπουμ της ερμηνεύτριας (και δημιουργού πλέον εδώ και χρόνια) «Καλά είναι κι έτσι», που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο εκείνου του έτους.

Η «προσαρμοστικότητα» των τραγουδιών του

Πέραν όλων των άλλων, ο Γιάννης Σπανός είχε το χάρισμα να μπορεί να γράφει τραγούδια «κομμένα και ραμμένα» για τον εκάστοτε ερμηνευτή, με τον οποίο επρόκειτο να συνεργαστεί. Επιπλέον, μπορούσε την ίδια περίοδο να καταπιάνεται με εντελώς ετερόκλητες μεταξύ τους μελωδίες και να τα καταφέρνει το ίδιο καλά παντού.

Θέλετε παραδείγματα; Την εποχή που είχε καταπιαστεί με τη μελοποίηση ποιημάτων που σχεδίαζε να συμπεριλάβει στην «Τρίτη Ανθολογία» του («Σπασμένο καράβι» του Σκαρίμπα, «Ιδανικός κι ανάξιος εραστής» του Καββαδία κλπ), συνεργαζόταν και με τον αξέχαστο Πυθαγόρα, γράφοντας τη μια πλευρά του δίσκου βινυλίου -έξι τραγούδια- που ετοίμαζε το ζευγάρι Μαρινέλλα-Τόλης Βοσκόπουλος («Ήρθε ένας φίλος», «Να ‘σαι καλά» κ.α.).

Βεβαίως, τα δύο άλμπουμ κυκλοφόρησαν με χρονική διαφορά περίπου 18 μηνών, όμως ο Σπανός χρειάστηκε να δουλέψει πολύ καιρό για να καταφέρει να ετοιμάσει την τρίτη και τελευταία «Ανθολογία» του, δίνοντας τη δυνατότητα στον ως τότε κιθαρίστα Κώστα Καράλη-Καραγιαννόπουλο να κάνει το ντεμπούτο του ως ερμηνευτής στη δισκογραφία…

Επιπλέον, την περίοδο που τα μαγικά πλήκτρα του πιάνου του «γεννούσαν» ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα στην ιστορία της μουσικής μας, το «Άνθρωποι μονάχοι» του Γιάννη Καλαμίτση, ταυτόχρονα έφτιαχνε και το «Ναύτης βγήκε στη στεριά» του Μάνου Ελευθερίου, αμφότερα για τη φωνή της αλησμόνητης Βίκυς Μοσχολιού. Το κοινό δέχτηκε κι αγάπησε και τα δύο…

Οι στιχουργικές συνεργασίες του

Γιώργος Παπαστεφάνου

Η παραμονή του Γιάννη Σπανού στο Παρίσι, του έδωσε τη δυνατότητα να συνεργαστεί με ορισμένα από τα πιο «μυθικά» ονόματα του γαλλικού πολιτισμού. Τραγούδια του ερμήνευσαν η Μπριζίτ Μπαρντό, η Ζιλιέτ Γκρεκό, η Πία Κολόμπο κ.α., κάποια από τα οποία αργότερα ηχογραφήθηκαν και στην Ελλάδα, φυσικά με ελληνικούς στίχους.

Όταν «επαναπατρίστηκε» κι έδωσε το έναυσμα για τη δημιουργία του «Νέου Κύματος», ο Γιώργος Παπαστεφάνου ήταν εκείνος που «έβαλε λόγια» στις πρώτες μεγάλες και διαχρονικές επιτυχίες του είδους («Μια αγάπη για το καλοκαίρι», «Μικρό ταξίδι στο γιαλό», «Μια φορά θυμάμαι», «Κι αν σ’ αγαπώ δε σ’ ορίζω»), όμως η συνεργασία που έμελλε να γράψει ιστορία, ήταν άλλη…

Λευτέρης Παπαδόπουλος

Το 1968, ο ιδρυτής και διευθυντής της LYRA Αλέκος Πατσιφάς, θα τον φέρει σ’ επαφή με το Λευτέρη Παπαδόπουλο. Τα πρώτα τέσσερα τραγούδια που θα γράψουνε μαζί για τη φωνή του Μιχάλη Βιολάρη δε θα γνωρίσουν επιτυχία, όμως το 1969 ο Σπανός θα υπογράψει συμβόλαιο συνεργασίας με την τότε πανίσχυρη COLUMBIA του Τάκη Β. Λαμπρόπουλου και ο «πρόεδρος» θα τον προκαλέσει, λέγοντάς του ότι δε μπορεί να γράψει λαϊκά κομμάτια.

Ο συνθέτης θα σηκώσει το «γάντι» και με στίχους Παπαδόπουλου θα γράψει τα «Πες πως μ’ αντάμωσες», «Ο μπαγλαμάς (Άκου πώς κλαίει ο μπαγλαμάς»), «Τι σου ‘φταιξαν στα νιάτα μου» και «Μια Κυριακή», τραγούδι που θα δώσει και τον τίτλο στο άλμπουμ που αυτά περιλαμβάνονται.

Οι δυο τους θα υπογράψουν εξ ολοκλήρου το δίσκο «Το Σαββατόβραδο» το 1970, με νέες σπουδαίες κι αξέχαστες στιγμές: «Ο τρελός (Διώξτε τον τρελό)», «Ξύπνησε η πόλη», «Τα χέρια» κ.α. Επίσης, στις 45 στροφές το 1971 θα κυκλοφορήσει το πασίγνωστο «Δεν το μπορείς».

Βασικοί ερμηνευτές των παραπάνω άλμπουμ και τραγουδιών, ήταν η Βίκυ Μοσχολιού, ο Σταμάτης Κόκοτας και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

Σπανός και Παπαδόπουλος θα ετοιμάσουν άλλες δύο ολοκληρωμένες δουλειές στη δεκαετία του ’70: «Μέρες αγάπης» το 1973 με Γαλάνη και Κόκοτα («Βροχή και σήμερα», «Σ’ ευχαριστώ», «Εϊβαλά») και φυσικά την αξεπέραστη «Οδό Αριστοτέλους» στα τέλη του 1974, στην πρώτη συνεργασία τους με την τότε MINOS.

Η Χάρις Αλεξίου θα ερμηνεύσει με τη μαγική φωνή της το ομότιτλο τραγούδι και θα περάσει στο πάνθεο της ιστορίας, ο Γιάννης Πάριος θα «κεντήσει» μελωδικά το «Είπα και φύγω» και ο Γιάννης Καλατζής θα τραγουδήσει «Κι ακαρτέρει» για τις χαμένες ελπίδες και τη διάψευση των ονείρων…

Ακολουθούν τα «Κίτρινη πόλη» και «Οι Κυριακές στην Κατερίνη» σε δύο προσωπικούς δίσκους της Αλεξίου, τέσσερα τραγούδια στο δίσκο «Αγάπα με» του Γιάννη Πουλόπουλου, η μυθική «Αλάνα» με το Γιώργο Νταλάρα και το 1982, συνθέτης και στιχουργός θα συνυπογράψουν την τελευταία «ενιαία» συνεργασία τους στις 33 στροφές.

Ο λόγος για το άλμπουμ «Στου καιρού τα ρέματα» με το Μανώλη Μητσιά, όπου συναντάμε τα «Επειδή σ’ αγαπώ», «Πού να βρω ένα ζεϊμπέκικο», «Μάτια μου», «Ποτέ ξανά» κ.α.

Από το 1973 ως το 1979, ο Γιάννης Σπανός θα συνεργαστεί στιχουργικά και με τον Πυθαγόρα. Ήδη αναφερθήκαμε στα έξι τραγούδια που γράψανε για τη Μαρινέλλα και τον Τόλη Βοσκόπουλο, αλλά τις μεγάλες κοινές επιτυχίες τους θα ερμηνεύσει ο Γιάννης Πάριος: «Θα σε θυμάμαι», «Φταίμε κι οι δυο» και βεβαίως «Θα με θυμηθείς»…

Ξεχωριστή θέση κατέχει και η συνεργασία του με το Μάνο Ελευθερίου, με κορωνίδα την πασίγνωστη κι αγαπημένη «Μαρκίζα», αλλά και το «Πρώτη του Δεκέμβρη».

Τα επόμενα χρόνια

Φυσικά, στα χρόνια που ακολούθησαν ο συνθέτης «συναντήθηκε» με αρκετούς στιχουργούς κι ερμηνευτές της νεότερης γενιάς: Τάκης Καρνάτσος, Φίλιππος Γράψας, Μαριαννίνα Κριεζή, Ρόνη και Θάνος Σοφός, Τασούλα Θωμαϊδου και φυσικά Λίνα Νικολακοπούλου μεταξύ άλλων στο στιχουργικό κομμάτι, Ελένη Δήμου, Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Τάνια Τσανακλίδου, Κατερίνα Κούκα, Διονύσης Θεοδόσης, Πέτρος Γαϊτάνος στο ερμηνευτικό, ενώ «αντάμωσε» και με από χρόνια καθιερωμένους τραγουδιστές, όπως ο Γιάννης Πουλόπουλος και ο Δημήτρης Μητροπάνος.

Όλες αυτές οι συνεργασίες, «γέννησαν» σπουδαία τραγούδια, όπως «Προσωπικά», «Έξοδος κινδύνου», «Ο έρωτας της Κυριακής», «Πώς γίνανε τα λόγια μας», «Φίλε», «Αν μ’ αγαπάς», «Χάρτινες καρδιές», «Πάρε με μαζί», «Καζαμπλάνκα», «Εσύ βαρέθηκες νωρίς» κ.α.

Στο σινεμά

Ξεχωριστό κεφάλαιο στην καριέρα του Γιάννη Σπανού, αποτελεί η μουσική επένδυσή του σε κινηματογραφικές ταινίες. Η κορωνίδα της ενασχόλησής του με τη μεγάλη οθόνη, ήτανε βεβαίως το Πρώτο Βραβείο Μουσικής που κέρδισε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1971, για το φιλμ «Εκείνο το καλοκαίρι» του Βασίλη Γεωργιάδη, με πρωταγωνιστές την Έλενα Ναθαναήλ και το Λάκη Κομνηνό.

Εκεί, ακούγονταν τα πασίγνωστα «Σαν με κοιτάς» και «Ένα καλοκαίρι» με την Αφροδίτη Μάνου και το Γιάννη Φέρτη, ενώ υπήρχε και το μουσικό θέμα από το οποίο αργότερα με στίχους του Τάκη Καρνάτσου προέκυψε το «Αν μ’ αγαπάς», που ερμήνευσε η Τάνια Τσανακλίδου.

Εξάλλου, σημαντικές στιγμές του στο «πανί» ήτανε και οι ταινίες «Όμορφες μέρες» («Μη μου μιλάς γι’ αγάπη», «Θάλασσά μου δίχως άκρη» με Γαλάνη κι ακόμη τους Μητσιά, Δάκη και Μαρίνο), «Σκιές στην άμμο» («Μαυρομάλλούσα κοπελιά», «Βάρκα χωρίς πανιά» με Χωματά-Βιολάρη), «Όλοι οι άντρες είναι ίδιοι» («Θέλω τα ώπα μου» με Φόνσου) και «Παύλος Μελάς» («Σε κλαίει λαός» με Γαλάνη).

Από τις 31 Οκτωβρίου, ο Γιάννης Σπανός πέρασε στο Πάνθεον των μεγάλων δημιουργιών. Τα τραγούδια του, κολλημένα στα χείλη μας, θα μας τον θυμίζουν πάντα.

Καλό του ταξίδι.