Στο μικροσκόπιο της συγγραφέα Ιωάννας Γκανέτσα
Μια σειρά βιβλίων με πρωταγωνιστή τον Σαμόρο από τη μακρινή Ιαπωνία ξεκινά στην ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ. Στο πρώτο βιβλίο της Μαριάννας Κουμαριανού, «Ο Σαμόρο μαθαίνει»… να έχει θάρρος και γενναιότητα.
Ο Σαμόρο και η φίλη του Σίλα καλωσορίζουν τον καινούργιο συμμαθητή τους Σάγκι και δείχνουν το νέο σχολείο. Γίνονται φίλοι και τον προστατεύουν από κάθε κίνδυνο. Όταν κάποια παιδιά τον εκφοβίζουν, ο Σαμόρο παίρνει θέση. Είναι εύκολο να πάρει ένα παιδί θέση σε αυτή την ηλικία; Πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να το κάνουν;
Είναι τόσο εύκολο και άλλο τόσο δύσκολο! Παρατηρώντας τα παιδιά αυτής της εποχής, διαπιστώνω ότι σε πολλά θέματα είναι τελείως διαφορετικά από ό,τι ήταν όταν ήμασταν εμείς παιδιά. Σήμερα, εκφράζονται πιο πολύ, πιο πηγαία και με λιγότερη ντροπή. Μου δίνουν την αίσθηση ότι νιώθουν πιο ισότιμα με εμάς τους ενήλικες άρα διεκδικούν μια θέση ανάμεσά μας πιο έντονα. Συνεπώς, ναι, παίρνουν θέση. Παίρνουν θέση και έχουν και άποψη για το τι συμβαίνει γύρω τους, στον εαυτό τους και τους φίλους τους. Έχουν όση εμπειρία και γνώση μπορεί να έχει ένα παιδί και βάσει αυτής “παλεύουν” για το δίκιο και το άδικο.
Ο τρόπος να τα ενθαρρύνουμε ακόμα παραπάνω είναι να τους δίνουμε χώρο να εκφράζονται και κριτήρια για να σκέφτονται. Ακόμα οι εμπειρίες τους δεν επαρκούν, βλέπουν το καθετί μονοδιάστατα, από ένα σημείο θέασης. Όσο περισσότερο τα βοηθάμε να βλέπουν (όχι, όμως επιβάλλοντας!) και από άλλη οπτική, τόσο ενισχύουμε την κρίση τους και την κατανόησή τους για όσα συμβαίνουν γύρω τους.
Χρειάζεται θάρρος για να εκφράσουν και να εξωτερικεύσουν τα παιδιά τα “θέλω” και τις ανάγκες τους. Αυτό το θάρρος πώς το χτίζουμε ως γονείς και πώς το χτίζεται εσείς ως δάσκαλοι;
Αυτό είναι κάτι που το έχουν έμφυτο! Μάλλον όλοι μας κάποτε το είχαμε και στην πορεία το χάσαμε, σταματήσαμε να επιμένουμε… Αν προσπαθήσουμε να θυμηθούμε τις εκφράσεις των “θέλω” που δεν ικανοποιούμε, θα μας έρθουν στο μυαλό εικόνες από μικρά παιδιά να κλαίνε και να ωρύονται για αυτό που δεν τους δίνουμε!
Αν το δούμε διευρυμένα, τα “θέλω” μας και το πόσο ισχυρά είναι ή τα πιστεύουμε, μας οδηγούν στο να πραγματοποιούμε τα όνειρά μας. Ένα “θέλω”, είναι κάτι που ονειρεύομαι να μου συμβεί, να αποκτήσω. Το πόσο αντιστεκόμαστε σε ό,τι μας εμποδίζει από τα “θέλω”, φέρνει ως αποτέλεσμα το να πετύχουμε το ποθούμενο ή να τα παρατήσουμε κάπου στη διαδρομή.
Ένας γονιός οφείλει να ακούει, να αναγνωρίζει τα “θέλω” των παιδιών του και να βοηθάει στην επίτευξή τους φτιάχνοντας βήματα – δείχνοντας τη διαδρομή που καταλήγει εκεί. Όχι όμως χωρίς όρια. Μέχρι το παιδί να μαζέψει την εμπειρία που λέγαμε προηγουμένως, χρειάζεται τον γονιό να το καθοδηγεί μεν αλλά συχνά να φέρνει ένα καθαρό «όχι» στην επιθυμία του παιδιού του.
Η εικονογράφηση της Γιώτας Κοκκόση είναι ολοσέλιδη και οι λέξεις που επιλέγετε να χρησιμοποιείτε ως αφήγηση ελάχιστες. Ποιος ο σκοπός μιας τέτοιας προσέγγισης;
Ο σκοπός είναι να μπορεί κάθε παιδί, από πολύ μικρή ηλικία, να διαβάσει μόνο του την ιστορία που λέει κάθε ήρωας. Κάθε ήρωας έχει μια δική του φωνή μέσα στην ιστορία. Τις δικές του ενέργειες, σκέψεις, συναισθήματα, όπου σε κάποιες περιπτώσεις δίνεται μια φράση σαν μια μικρή ελάχιστη κατεύθυνση. Επιθυμία μου είναι κάθε αναγνώστης να “διαβάσει” αυτά που οι ήρωες έχουν να πουν (αναφέρομαι σε αυτά που φαίνονται μέσα από τις εικόνες) και κάπου εκεί, σε κάποιον από αυτούς να βρει τον εαυτό του, να ταυτιστεί. Να νιώσει κατανόηση από τον ήρωα, ότι δεν είναι ο μόνος που νιώθει ή του έχει συμβεί κάτι τέτοιο αλλά και από την άλλη κατεύθυνση ότι καταλαβαίνει τον ήρωα, γιατί του έχει συμβεί κάτι παρόμοιο. Για μένα, θα ήταν επιτυχία αν μάθαινα ότι κάποιο παιδί συμπλήρωσε με λόγια ή εκφράσεις ή και τον εαυτό του ακόμα ως ήρωα στις σελίδες του βιβλίου.
Διδάσκονται οι αρετές; Οι επίκτητες ή έμφυτες κατά τη γνώμη σας;
Θα έλεγα εμπνέονται! Περνάνε ως βίωμα. Γίνονται ο ιδανικός εαυτός, που είδαμε – παρατηρήσαμε σε κάποιον και θέλουμε να αποκτήσουμε τα χαρακτηριστικά αυτά. Με άλλα λόγια, το παράδειγμά μας είναι αυτό που επηρεάζει τους άλλους (αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει και μια ακόμα απάντηση στο γιατί το βιβλίο αυτό έχει τόσο λίγα λόγια). Ο γιος μου, πάνω σε αυτό, μας είπε μια μέρα κάτι πολύ όμορφο. Είπε ότι δεν θέλει να είναι ο εαυτός του αλλά η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του. Προχωρώντας λίγο τη σκέψη του, θεωρώ ότι όλοι μας μπορούμε να φτάσουμε κοντά σε κάτι ιδανικό αλλά και στο χειρότερο δυνατό. Είμαστε ικανοί και για τα δύο.
Το θάρρος και η γενναιότητα, λοιπόν, σύμφωνα με το βιβλίο, είναι απαραίτητα για τη συγκρότηση μιας προσωπικότητας. Ποια άλλα χαρακτηριστικά θα περιμένουμε από τη σειρά με ήρωα τον Σαμόρο;
Το βιβλίο που έρχεται είναι για την ακεραιότητα. Μετά έρχονται η καλοσύνη, η ειλικρίνεια, ο σεβασμός, η τιμιότητα, η υπευθυνότητα… Ο Σαμόρο, αλλά και εγώ μαζί του, έχουμε να μάθουμε πολλά ακόμα!
Στο βιβλίο «Ένα δέντρο για μένα» (ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ) μιλάτε στο παιδί για την έννοια του χρόνου. Αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον χρόνο μέσα από την παρατήρηση αλλαγών και τη σύγκριση φωτογραφιών. Ποιες τεχνικές μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να τους βοηθήσουμε να αντιληφθούν την δύσκολη έννοια του χρόνου;
Ο χρόνος, όπως και οι αριθμοί, είναι όντως από τις πιο δύσκολες έννοιες. Δύσκολη γιατί ένα παιδί που αρχίζει να καταλαβαίνει τι είναι ζωή και τη μετράει σε χρόνια που αντιστοιχούν σε μονοψήφιο αριθμό, δεν μπορεί να αντιληφθεί το εύρος και την έκτασή της. Αντιλαμβάνεται ό,τι υπάρχει γύρω από το πολύ κοντινό του παρόν. Ένας τρόπος να ανοίξει η ματιά του και η κατανόησή του είναι να δει τα αποτελέσματα του χρόνου στον εαυτό του και τους οικείους του. Αυτό ακριβώς χρησιμοποιεί ως τεχνική το βιβλίο. Μέσα από φωτογραφίες του εαυτού, της μαμάς, του μπαμπά και, πιο σημαντικό, των παππούδων αρχίζει να αντιλαμβάνεται την εξέλιξη και το γεγονός ότι δεν ήμασταν πάντα στο σημείο που μας βρήκε όταν γεννήθηκε. Ξεκινώντας από τον παρόν, δηλαδή το σημείο που βρισκόμαστε και έχει κατανόηση για αυτό, κάνουμε βήματα προς τα πίσω. Τα βήματα αυτά αρχίζουν να φέρνουν γνώση και επίγνωση.
Θα προτρέπατε ένα παιδί να… μουτζουρώσει ένα βιβλίο, να παρέμβει με κάποιο τρόπο; Είναι αυτός ο λόγος που πολλά παιδικά βιβλία έχουν δραστηριότητες στο τέλος;
Σαφέστατα! Ειδικά στα μικρά και πολύ μικρά παιδιά πρέπει να νιώσουν αυτή την ελευθερία. Το έχουν ανάγκη. Μάλιστα από μόνα τους το κάνουν στα βιβλία που τους αρέσουν πιο πολύ ή σε οτιδήποτε έντυπο υπάρχει και νιώθουν ότι μπορούν να δημιουργήσουν επικοινωνία μαζί του ή γέφυρα επικοινωνίας με έναν άλλο άνθρωπο. Άλλωστε, αν ένα παιδί δεν δει το βιβλίο σαν παιχνίδι, πώς θα μπορέσει να το αγαπήσει και πώς αργότερα θα το σεβαστεί;
Οι δραστηριότητες στο τέλος είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Είναι συνήθως “παιχνίδια” παρατήρησης ή/και δράσης – εμπλοκής. Στην περίπτωση που αυτές αποκτούν την έννοια του «για να δούμε τώρα τι κατάλαβες!», είμαι αντίθετη. Έτσι κάνουν το βιβλίο άλλο ένα μάθημα. Αν όμως δίνουν, όντως, την ευκαιρία για παιχνίδι, τότε γιατί όχι!
Ποια ήταν η μεγαλύτερη –ως τώρα- πρόκληση που αντιμετωπίσατε ως παιδαγωγός και ποια ως συγγραφέας;
Κάθε βιβλίο, πέρα από την ιστορία που αφηγείται, κρύβει μία ή περισσότερες ιστορίες από πίσω. Είναι όλα τα γιατί που οδηγούν στο να γραφτεί μια ιστορία. Επίσης, κάθε ιστορία πρέπει να είναι μια οντότητα αυθύπαρκτη, που ζει χωρίς να έχει ανάγκη τον συγγραφέα της. Όλα αυτά αποτελούν πρόσκληση.
Στον Σαμόρο μία από τις προκλήσεις είναι το πώς θα καταφέρω να μιλήσω χωρίς λόγια για σημαντικά ζητήματα (η Γιώτα Κοκκόση έχει κάνει εξαιρετική δουλειά εδώ!), πώς θα μπορέσουν να ειπωθούν ολοκληρωμένα οι ιστορίες όλων των ηρώων και πώς θα μπορέσουν αυτές να αγγίξουν και να μιλήσουν στους δυνάμει αναγνώστες, να προ(σ)καλούν το παιδί να θέλει ξανά και ξανά να μπει στην ιστορία και να σκεφτεί αυτά που συμβαίνουν…
Στο «Ένα δέντρο για μένα», πέρα από την έννοια του χρόνου, μεγάλο ζήτημα ήταν το πώς θα μπορέσει να ειπωθεί με κάποιον τρόπο ότι όλοι ερχόμαστε σε αυτή τη ζωή και κάποια στιγμή φεύγουμε και ότι αυτό τελικά είναι η φυσική πορεία όλων, η γέννηση – η ζωή – ο θάνατος, αλλά και το πώς θα δώσω την έννοια της μεγάλης οικογένειας που ανήκουμε.
Ως παιδαγωγός τώρα, η μεγαλύτερη πρόκληση (διαχρονικά) για μένα είναι το πώς θα μπορέσω να είμαι επαρκής δασκάλα για τα παιδιά που δυσκολεύονται. Είτε μιλάμε για μαθησιακά θέματα είτε (ή μάλλον κυρίως) για κοινωνικοσυναισθηματικής φύσης. Με άλλα λόγια, το πώς θα μπορέσω να αγγίξω και να δώσω φτερά σε κάθε ένα παιδί ξεχωριστά ώστε να ανακαλύψει ό,τι καλύτερο κρύβει μέσα του, ιδιαίτερα όταν αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες.
Η φιλαναγνωσία στις μέρες μας, μιας και έχετε ασχοληθεί με την προώθησή της, διαπιστώνετε ότι έχει άνοδο ή πτώση; Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε αναγνωστικά ερεθίσματα στα παιδιά; Είναι όλα τα παιδιά πιθανοί αναγνώστες ή είναι και η ανάγνωση χόμπι για λίγους;
Από αυτά που βλέπω, ναι, υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και προσπάθεια. Είτε πρόκειται για μεμονωμένες προσπάθειες είτε για πιο οργανωμένες. Στ’ αλήθεια γίνεται προσπάθεια να έρχονται τα παιδιά σε επαφή με όμορφα, καλαίσθητα βιβλία.
Το ερέθισμα έρχεται με δύο τρόπους. Το ένα είναι να υπάρχουν και να ανανεώνονται τα βιβλία. Αφού μιλάμε για αγάπη απέναντι στο βιβλίο, προϋπόθεση είναι να έχουμε, να μπορούμε να ξεφυλλίσουμε και να διαβάσουμε διαφορετικά είδη από αυτά. Το δεύτερο είναι να υπάρχει ήδη κάποιος (ενήλικας) που να τα αγαπάει. Να μπορούν τα παιδιά να νιώσουν το ενδιαφέρον, την έλξη, την αγάπη, την επιθυμία που έχει αυτός ο ενήλικας για τα βιβλία. Ένας βασικός τρόπος μάθησης είναι η μίμηση. Ένα παιδί που ξεκινάει να μαθαίνει τον κόσμο, μιμείται τη μαμά και τον μπαμπά σε ό,τι κάνουν. Μιμείται και δοκιμάζει τον τρόπο συμπεριφοράς, τον τρόπο έκφρασης, τις συνήθειες… Η αγάπη για το βιβλίο είναι μία συνήθεια, είναι μία στάση που μπορεί να “μαθευτεί” όπως κάθε άλλη. Αν ο γονιός ή ο δάσκαλος ή ο οποιοσδήποτε ενήλικας που περνάει χρόνο με ένα παιδί δείξει (με τη στάση του) πόσο αγαπάει να βυθίζεται στους κόσμους του βιβλίου, το παιδί δε θα έχει άλλη επιλογή από το να του συμβεί το ίδιο.
Από την άλλη, οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί. Τα ίδια ερεθίσματα δεν φέρνουν πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Κάθε άνθρωπος έχει τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του και τις δικές του κλίσεις. Συνεπώς, μπορεί σε κάποιους ανθρώπους να μην ταιριάζει τόσο το να διαβάζουν και σε άλλους να αποτελεί ανάγκη! Το σημαντικό είναι να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία (αν όχι την όρεξη) να αγαπήσουν τα βιβλία κι ας φανεί στην πορεία αν τελικά θα αποκτήσουν τη συνήθεια ή και την ανάγκη αυτή…
