Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η εμπορικότητα δε βαδίζει πάντα δίπλα-δίπλα με την ποιότητα. Με άλλα λόγια, ό,τι «πουλάει» δεν πάει να πει αυτομάτως ότι είναι και καλό. Ο Θάνος Μικρούτσικος κατάφερε να καταρρίψει πανηγυρικά και αυτό το «μύθο» και στο δεύτερο μέρος του αφιερώματός μας στο έργο του, θα καταλάβετε το γιατί…
Ο Θάνος και η Χαρούλα
Το 1986, ο Μάκης Μάτσας «διορθώνει» το λάθος που είχε κάνει πριν περίπου δεκαπέντε χρόνια, μη δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στον τότε νεαρό συνθέτη από την Πάτρα. Έτσι, τον καλεί στα γραφεία της «Μίνως Μάτσας και Υιός» και του δίνει να υπογράψει ένα συμβόλαιο αποκλειστικής συνεργασίας με την εταιρεία του, η οποία διαθέτει στο δυναμικό της το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των «εμπορικών» ονομάτων της χώρας (Νταλάρας, Πάριος, Αλεξίου, Γαλάνη, Διονυσίου, Μητσιάς κ.α.).
Άραγε, τι γύρευε ο δημιουργός του «Σταυρού του Νότου» και μελοποιός σπουδαίων εγχώριων και αλλοδαπών ποιητών, με ιδιαίτερη έμφαση στο πολιτικό τραγούδι, στις τάξεις ενός δισκογραφικού μηχανισμού, πρώτο μέλημα του οποίου ήτανε το κέρδος, πουλώντας όχι πάντα το καλύτερο προϊόν; Θα τον «κατάπινε», ή θα κατάφερνε να επιβάλλει το δικό του μουσικό ύφος, παράλληλα με την εμπορικότητα; Η απάντηση δεν άργησε να έλθει…
Αρχές του 1986, πέφτει στο «τραπέζι» η πρόταση να γράψει ο Θάνος μια σειρά τραγουδιών για τη φωνή της Χαρούλας Αλεξίου, από τα πιο «εμπορικά» ονόματα της εποχής, με κύριο χαρακτηριστικό την έφεσή της προς το λαϊκό είδος.
Εν αρχή ην…ο τοίχος. Οι δυο πλευρές δεν είδανε με καλό μάτι μια πιθανή συνεργασία, καθώς τέσσερα χρόνια νωρίτερα (1982), ο συνθέτης είχε αρνηθεί να δώσει την άδεια στην ερμηνεύτρια να ηχογραφήσει την «Πιρόγα» σε προσωπικό άλμπουμ της, παρά το γεγονός ότι εκείνη την πρωτοτραγούδησε στις συναυλίες του με Λεοντή και Λοΐζο το 1981.
Ωστόσο, με τον καιρό ο Μικρούτσικος πείστηκε ότι δε θα ήταν άσχημο να κάνει μια προσπάθεια προσέγγισης ενός πιο «εμπορικού» είδους, γράφοντας τραγούδια που θα ισορροπούν ανάμεσα έντεχνου και λαϊκού.
Έτσι, εκείνος ξεκίνησε να ετοιμάζει το υλικό, εκείνη άρχισε τις πρόβες κι εν τέλει, ο δίσκος με τίτλο «Η αγάπη είναι ζάλη» κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1986, ξεπέρασε σε πωλήσεις τα 100.000 αντίτυπα και τα περισσότερα τραγούδια του έκαναν θραύση στα – αποκλειστικά κρατικά – ραδιόφωνα εκείνης της εποχής, αλλά και αργότερα.
Πέρα από το ομότιτλο που ακουγόταν διαρκώς, σιγά-σιγά βγήκαν στην επιφάνεια η «Ελένη», «Το γράμμα», «Η σκακιέρα» και το «Μικρή μου μωβ βεντάλια», τα οποία ξεχώρισαν κι αγαπήθηκαν από το κοινό.
Πέρα από αυτά, υπάρχουν δυο πολύ «δυνατές» στιγμές: Η επανεκτέλεση της «Πιρόγας» και οι «Εφτά νάνοι στο S/S CYRENIA» σε ποίηση Νίκου Καββαδία. Μέσα από μιαν εξαιρετική ενορχήστρωση, ξεδιπλώνονται μοναδικά οι φωνητικές δυνατότητες της Αλεξίου, που ειδικά στους «Νάνους» δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας. Πολύ όμορφα τραγούδια είναι και τα «Κι όλο μεγαλώνω» και «Θέατρο σκιών».
Και μια λεπτομέρεια. Μέσα στο υλικό που είχε ετοιμάσει ο συνθέτης για το άλμπουμ, υπήρχε και η «Ρόζα». Όμως, όταν η Χαρούλα άκουσε το τραγούδι το απέρριψε ασυζητητί. Το αν έκανε λάθος ή όχι, το απέδειξε η ιστορία…
Τα…υπόλοιπα ‘80s
H τεράστια εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία της «Ζάλης», καθιέρωσε το Θάνο Μικρούτσικο οριστικά και αμετάκλητα στην κορυφή του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού, ωστόσο χωρίς ο ίδιος ν’ αλλάξει τον τρόπο σκέψης του, όσον αφορά τη μουσική του.
Έτσι, αφού θα μελοποιήσει το «Καραντί» του Καββαδία και θα το δώσει στον Κώστα Θωμαϊδη για τις ανάγκες ενός 45αριού (σε μιαν εποχή που πλέον αυτός ο φορέας ήχου αποτελούσε παρελθόν), το 1987 δε θα διστάσει να παρουσιάσει δισκογραφικά ένα συμφωνικό έργο. Τίτλος του, «Στο Μάνο Λοΐζο (ποίηση Γ. Σεφέρη) / Νύχτα με σκιές χρωματιστές» (κείμενο Πωλ Βιλλέμς), με ερμηνευτές το βαθύφωνο Φραγκίσκο Βουτσίνο και τη μέτζο σοπράνο Ιρέν Ζάρσκυ αντιστοίχως.
Την άνοιξη του 1988, θα ξανασμίξει στο βινύλιο με το Βασίλη Παπακωνσταντίνου, εννιά χρόνια μετά το «Σταυρό του Νότου». Θα γράψει για τη φωνή του το άλμπουμ «Όλα από χέρι καμένα» σε στίχους Κώστα Τριπολίτη, το οποίο πραγματοποίησε «χρυσές» πωλήσεις.
Όμως, κάτι ο σκληρός έως τολμηρός λόγος του στιχουργού, κάτι ο απόηχος από τα «Χαιρετίσματα» του 1987 που ξεπέρασαν τις 100.000 αντιτύπων και ακούγονταν παντού, κάτι το γεγονός ότι ούτε ο ίδιος ο ερμηνευτής το υποστήριξε στις «ζωντανές» εμφανίσεις του, σχετικά γρήγορα το έθεσε στο περιθώριο.
Πάντως, εκείνη την εποχή είχαν ακουστεί πάρα πολύ το ομότιτλο και τα «Κοντρόλ» και «Πρωταθλητής».
Την ίδια χρονιά, ο Θάνος θα γράψει τη μουσική και τα τραγούδια της θεατρικής επιθεώρησης «Ελλάς κατόπιν…αορτής», στην οποία πρωταγωνιστεί ο Λάκης Λαζόπουλος, που μάλιστα έγραψε και τους στίχους των τραγουδιών, τα οποία κυκλοφόρησαν και σε δίσκο. Ερμηνεύουν τα μέλη του θιάσου, ενώ συμμετέχει και η Χάρις Αλεξίου με τα «Θυμάσαι» («Ψάξε στ’ όνειρό μας») και «Ήτανε μια χώρα».
Καλοκαίρι 1989 και ο συνθέτης θα συνεργαστεί για πρώτη (και τελευταία) φορά δισκογραφικά μ’ ένα νέο και φέρελπι ερμηνευτή, ο οποίος έδειχνε ότι θ’ άφηνε το δικό του ξεχωριστό σημάδι στο ελληνικό τραγούδι. Ήταν ο Διονύσης Θεοδόσης, μια ξεχωριστή και με μεγάλες προοπτικές φωνή, η οποία όμως σίγησε για πάντα το 1993, από την καταραμένη αρρώστια…
Ο κοινός δίσκος τους έχει τίτλο «Όσο κρατάει ένας καφές» και τους στίχους υπογράφει ο Άλκης Αλκαίος, με εξαίρεση δύο τραγούδια από τους Κώστα Τριπολίτη και Γιώργο Παυριανό.
Το ομότιτλο ακούστηκε πολύ εκείνη την περίοδο, όπως και «Το μπουφάν», ενώ ξεχωριστή στιγμή είναι η ερμηνεία του συνθέτη στο «Άρλεκιν».
Δεκαετία ’90: «Κολόνια», «Ρόζα», Μίλβα και…υπουργείο
Η είσοδος της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνα, βρίσκει το Θάνο Μικρούτσικο στην πιο δημιουργική φάση της καριέρας του. Το έργο του ήδη θεωρείται κλασικό κι ο ίδιος συνεχίζει να καταπιάνεται με πολλά είδη μουσικής, αδιαφορώντας για το εμπορικό αποτέλεσμα που θα έχουν.
Το ξεκίνημα των ‘90s, θα ξαναφέρει στο δρόμο του τη Χαρούλα Αλεξίου. Τέσσερα χρόνια μετά τη «Ζάλη», ετοιμάζουνε το δεύτερο μεγάλο δίσκο τους, που έχει τίτλο «Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια» και υποστηρίζεται στιχουργικά από τη Λίνα Νικολακοπούλου.
Κυκλοφορεί το Μάιο του 1990 και η παρουσίασή του, λαμβάνει χώρα την ημέρα που γίνεται γνωστός ο ξαφνικός και πρόωρος θάνατος του Στράτου Διονυσίου (11/5).
Μπορεί ν’ ακούστηκαν πολλά από τα τραγούδια που περιλαμβάνει, όμως δεν έφτασε την επιτυχία της «Ζάλης». Η εταιρεία «έσπρωξε» πιο πολύ τα «Τηλεφωνητής», «Θα πάθεις έρωτα» (αμφότερα ήτανε τα πρώτα βιντεοκλίπ της Αλεξίου) και κάπως το ομότιτλο, όμως σε βάθος χρόνου ξεχώρισε κι απέκτησε διαχρονικότητα το «Μια πίστα από φώσφορο».Επίσης, ακούστηκαν αρκετά και τα «Κοίτα μια νύχτα» και «Ψέμα κι εσύ».
Νοέμβριος 1991 και δώδεκα χρόνια μετά το «Σταυρό του Νότου», ο Θάνος Μικρούτσικος παρουσιάζει άλλη μια σπουδαία δουλειά του, στηριγμένη στην ποίηση του Νίκου Καββαδία. Ο λόγος για τις «Γραμμές των οριζόντων», που ναι μεν περιλαμβάνουνε σχεδόν το σύνολο του «Σταυρού», όμως με μια νέα μουσική προσέγγιση και πιο σύνθετη ενορχήστρωση, ενώ προστίθενται οι μελοποιήσεις και άλλων ποιημάτων του ποιητή της θάλασσας.
Έτσι λοιπόν, το έργο κυκλοφορεί σε διπλό άλμπουμ, με ερμηνευτές το Γιώργο Νταλάρα, το Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τους Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα. Η αποδοχή από πλευράς κοινού είναι μεγάλη και τα λόγια του Κεφαλλονίτη ποιητή επιστρέφουνε στα χείλη όλων των Ελλήνων, με το «Καραντί» να γίνεται σήμα κατατεθέν…
Και πάμε προς το τέλος του 1992, όταν έρχεται η στιγμή της δημιουργίας από το συνθέτη ενός ολοκληρωμένου δίσκου για τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα. Τίτλος του «Συγνώμη για την άμυνα», με στίχους Κώστα Τριπολίτη και…λίαν τολμηρό εξώφυλλο, αλλά και μ’ ένα τραγούδι-«μπετόν», όπως το «Ανεμολόγιο». Βεβαίως, η εταιρεία προωθούσε το «Βελζεβούλ», χαριτωμένο μεν, «χλωμό» μέσα σε όλα τα υπόλοιπα δε…
Κάπου εκεί, η πολιτική μπαίνει στη ζωή του Θάνου Μικρούτσικου. Η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία τον Οκτώβριο του 1993 με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου, σηματοδοτεί και την ενεργό ανάμιξη του συνθέτη στα κοινά. Εξωκοινοβουλευτικός ων, θ’ αναλάβει αρχικός αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού και το υπουργείο μετά το θάνατο της Μελίνας Μερκούρη.
Όπως είναι φυσικό, τα νέα και άκρως απαιτητικά καθήκοντά του θα κάνουν ολίγον τι ακριβοθώρητη την παρουσία του στα μουσικά μας πράγματα, χωρίς όμως να τον απομακρύνουν από τη μεγάλη αγάπη του.
Έτσι, το 1994 θα συνεργαστεί με τη διάσημη ντίβα του ιταλικού τραγουδιού Μίλβα και θα ετοιμάσει για τη φωνή της το άλμπουμ «Η αλεπού της αγάπης» («Volpe d’ amore»), το οποίο θα σημειώσει αρκετά μεγάλες πωλήσεις στην Ελλάδα, με ξεχωριστή στιγμή τη «Θάλασσα».
Επιπλέον, το 1995 σε μια σπάνια κίνησή του, θα δώσει ένα μεμονωμένο τραγούδι στη Δήμητρα Γαλάνη, για το δίσκο της «Ανάσα, η τέχνη της καρδιάς». Πρόκειται για το πασίγνωστο «Ατομική μου ενέργεια» σε στίχους Λίνας Νικολακοπούλου, ως «υπόσχεση» για μιαν ολοκληρωμένη δισκογραφική συνεργασία τους, η οποία δυστυχώς ουδέποτε έγινε πράξη. Ας όψονται οι εταιρείες…
Η αποχώρησή του από το υπουργείο το 1996, θα σημάνει και την πλήρη επιστροφή του συνθέτη στο φυσικό χώρο του. Πρώτη δουλειά του, να ετοιμάσει μιαν ολοκληρωμένη δουλειά για το Δημήτρη Μητροπάνο, ο οποίος από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 έχει ξεκινήσει μια «δεύτερη» και πιο «ποιοτική» καριέρα.
Οι ηχογραφήσεις θα ξεκινήσουν το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς και το Νοέμβριο, θα εμφανιστεί στα δισκοπωλεία το άλμπουμ (διπλό βινύλιο με ένα maxi single, μονό CD) «Στου αιώνα την παράγκα», ίσως το κορυφαίο των τελευταίων 25 ετών στην ελληνική δισκογραφική βιομηχανία.
Και μόνον οι τίτλοι των τραγουδιών, φτάνουν για να καταστεί περιττό οποιοδήποτε σχόλιο: «Λούνα παρκ», «Ρόζα», «Πάντα γελαστοί», «Ατάκες», «»Σαν πλανόδιο τσίρκο» και πάει λέγοντας…
Την επόμενη χρονιά (1997), θα παρουσιάσει μια νέα δουλειά, στηριγμένη σε στίχους του Λάκη Λαζόπουλου, με τραγούδια από διάφορες επιθεωρήσεις στις οποίες εκείνος πρωταγωνίστησε. Αποτέλεσμα, το άλμπουμ «Ψάξε στ’ όνειρό μας», με τη συμμετοχή των Δημήτρη Μητροπάνου, Ελευθερίας Αρβανιτάκη, Κατερίνας Κούκα, Κώστα Μακεδόνα, Γιάννη Μπέζου και του ίδιου του Λαζόπουλου.
Τα ραδιόφωνα της εποχής δώσανε χώρο και χρόνο σε αρκετά τραγούδια (το ομότιτλο με το Μητροπάνο, το «Μπορεί» με την Κούκα), αλλά «Το μηδέν» με την ερμηνεία της Αρβανιτάκη ήταν εκείνο που έμεινε στην ιστορία…
Τα επόμενα χρόνια και μέχρι το τέλος του αιώνα, ο Θάνος Μικρούτσικος θα παρουσιάσει κυρίως συμφωνικά έργα, αλλά και θα δώσει βάση στο συνταίριασμα της ποίησης με τη μουσική. Θα μελοποιήσει Καβάφη, Λιοντάκη και θα δώσει τη δυνατότητα στην Κική Δημουλά ν’ απαγγείλει ποιήματά της με συνοδεία τις νότες του.
Ώσπου, λίγο πριν εκπνεύσει το 1999, έρχεται το «Θάλασσα στη σκάλα» σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου κι ερμηνεία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, στη δεύτερη ολοκληρωμένη δισκογραφική συνεργασία του με το συνθέτη. Ξεχώρισαν αμέσως τα «Μικρές νοθείες», «Έφηβα γεράκια», «Κράτα λίγο ακόμα» και «Σκληρό γαλάζιο».
Από το 2000 ως το τέλος
Με την είσοδο του νέου αιώνα, ο Θάνος Μικρούτσικος επιλέγει μια πιο «εσωστρεφή» και «για λίγους» δισκογραφική παρουσία. Ετοιμάζει συμφωνικά έργα, εξακολουθεί να μελοποιεί ποιητικό λόγο και είναι πλέον εξαιρετικά επιλεκτικός στις ολοκληρωμένες συνεργασίες του με ερμηνευτές.
Ο Χρήστος Θηβαίος θα είναι εκείνος που θα ηχογραφήσει τον πρώτο «κύκλο» τραγουδιών του συνθέτη στον 21ο αιώνα. Ο λόγος για τον «Άμλετ της Σελήνης», ο οποίος θα κυκλοφορήσει το 2002 και θ’ αφήσει πίσω του το ομότιτλο κομμάτι, σε στίχους Μάνου Ελευθερίου.
Θα περάσουνε τέσσερα χρόνια μέχρι την επόμενη συνεργασία του Θάνου με κάποιον ή κάποιους «γνωστούς» ερμηνευτές. Βρισκόμαστε λοιπόν στο 2006, όταν έπειτα από σχεδόν είκοσι χρόνια αλλάζει εταιρεία κι ετοιμάζει το άλμπουμ «Υπέροχα μονάχοι», σε στίχους Άλκη Αλκαίου και συμμετοχή των Μανώλη Μητσιά και Χρήστου Θηβαίου. Πιο γνωστή στιγμή του, το υπέροχο χασάπικο «Της θάλασσας τα μάγια».
Εκείνη την εποχή, ανακαλύπτει μια νέα γυναικεία φωνή, η οποία θα γίνει η «μούσα» του τα επόμενα χρόνια κι ως το τέλος της ζωής του. Ο λόγος για τη Ρίτα Αντωνοπούλου, στην οποία το 2007 εμπιστεύεται μια σειρά παλαιότερων τραγουδιών του, γνωστών και σχετικά άγνωστων, τα οποία περιλαμβάνονται στο άλμπουμ «Για φωνή και ορχήστρα».
Την επόμενη χρονιά (2008), θα γράψει καινούργια τραγούδια για κείνη, σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου και θα ετοιμάσουν το έργο «Πάμε ξανά απ’ την αρχή», το οποίο μάλλον πέρασε απαρατήρητο.
Από εκεί κι έπειτα, η παρουσία του Θάνου στη δισκογραφία γίνεται σχεδόν…αόρατη. Θα περάσει σχεδόν μια δεκαετία, μέχρι να παρουσιάσει μια νέα δισκογραφική δουλειά και η ηθοποιός και τραγουδίστρια Μαριάννα Πολυχρονίδη θα είναι η τελευταία που θα ερμηνεύσει «αποκλειστικά» καινούργιες δημιουργίες του συνθέτη. Το 2017 λοιπόν, κυκλοφορεί το άλμπουμ «Στην ομίχλη των καιρών», ούτε όμως κι αυτό θ’ ακουστεί ιδιαίτερα…
Την ίδια χρονιά, αμφιβάλλουμε αν κάποιος από σας αντιλήφθηκε την κυκλοφορία του δίσκου «Λέγε ο ένας, λέγε ο άλλος» σε μουσική του συνθέτη, στίχους της Μαρίας Παπαγιάννη και τη συμμετοχή των Κώστα Θωμαϊδη, Μίλτου Πασχαλίδη και Άννας Λινάρδου.
Τελευταίο δισκογραφικό «χνάρι» του Θάνου Μικρούτσικου, η επανεκτέλεση του έργου «Καντάτα για τη Μακρόνησο / Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκι», με ερμηνευτές τη Ρίτα Αντωνοπούλου και τον Κώστα Θωμαϊδη, το 2018.
Ήταν εκείνη τη νυχτιά που φύσαγε ο Βαρδάρης, στις 28 Δεκεμβρίου 2019, όταν ο Άμλετ πέταξε για τη Σελήνη. Ίσως να ήταν που ονειρεύεται πως φεύγει για ταξίδια και μπήκε στο Καραντί, το οποίο δυστυχώς μπάταρε. Καλά ταξίδια Θάνο μου, στις θάλασσες του κόσμου…
