Σε αυτό το σύντομο αφιέρωμα θα ασχοληθούμε με την Υπατία, την πιο διάσημη μαθηματικό της αρχαιότητας.
Ονομαστικά, τη γνώρισα στο φροντιστήριο που έκανα προετοιμασία για τις πανελλήνιες. Όπως αντιλαμβάνεστε, μιλάμε για αρκετά χρόνια πίσω. Ο ιδιοκτήτης του χώρου, έβγαζε ένα περιοδικό μαθηματικών, στο οποίο είχε δώσει το όνομά της. Μπλεγμένος με άλλους προβληματισμούς και χωρίς πρόσβαση στο εύρος των πληροφοριών που έχουμε τώρα, δεν έψαξα να ενημερωθώ περισσότερο για το βίο της.
Το μόνο που μου είχε κάνει εντύπωση από τότε, ήταν ο θάνατός της. Χρόνια αργότερα κατάλαβα ότι διέπραττα και εγώ, το ίδιο λάθος που κάνουν πολλοί σε σχέση με την Υπατία. Έδωσα έμφαση στο τέλος της και παραμέλησα τον υπόλοιπο εντυπωσιακό και ρηξικέλευθο βίο της.
Η Υπατία γεννήθηκε το 370 και δολοφονήθηκε το 415.
Ήταν νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός. Από πολλούς αναφέρετε ως Ελληνίδα, αλλά υπάρχει η άποψη ότι ήταν μισή Ελληνίδα και μισή Αιγύπτια, καθώς ο πατέρας της ο Θέωνας (μαθηματικός και αστρονόμος της εποχής), είχε αναγνωριστεί και εκείνος ως Έλληνας και ως Αιγύπτιος. Άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της Αλεξάνδρειας εκείνης της εποχής, είχε και τις δύο εθνικότητες.
Τη δυνατότητα να αναρριχηθεί στα επιστημονικά αξιώματα, την έδωσε η ίδια η πόλη της Αλεξάνδρειας, η οποία παρείχε μια σχετική ελευθερία στις γυναίκες ώστε να συμμετάσχουν στα κοινά. Το δίκαιο που επικρατούσε στην πόλη ήταν ένα μείγμα από Αιγυπτιακούς, Ελληνικούς και Ρωμαϊκούς νόμους, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια σχετική αυτονομία στους κατοίκους.
Ως γυναίκα μικτής εθνικότητας, της δόθηκε η ελευθερία να έχει δική της γη και επιχείρηση χωρίς την ύπαρξη κάποιου επιβλέποντα. Έτσι είχε το δικαίωμα να επιλέξει η ίδια την εκπαίδευσή της, να διδάσκει δημόσια και να έχει δικό της σπίτι. Τα πρώτα χρόνια της ζωής της μαθήτευσε στην Ιταλία και στην Αθήνα και εκεί καθορίστηκε η μετέπειτα φιλοσοφική της στάση. Δίδασκε τόσο ιδιωτικά στην ελίτ της κοινωνίας, όσο και δημόσια.
Την εποχή που δολοφονήθηκε υπάρχει η αντίληψη ότι ήταν η καλύτερη μαθηματικός τουλάχιστον του Ελληνορωμαϊκού κόσμου. Με τη δημόσια διδαχή της επηρέαζε σημαντικά τμήματα της κοινωνίας, ήταν ιδιαίτερα αγαπητή, ενώ σημαντικός αριθμός αρχόντων ολόκληρης της Μεσογείου τη συμβουλεύονταν. Η Υπατία επιμελήθηκε βιβλία γεωμετρίας, άλγεβρας και αστρονομίας, και γνώριζε πώς να κατασκευάζει αστρολάβους και υγροσκόπια. Η συνεισφορά της στη φιλοσοφία και στην εξέλιξη των μαθηματικών κανόνων και τύπων είναι ιδιαίτερα σημαντική, παρά το γεγονός ότι το δικό της έργο δεν έχει διασωθεί.
Για το θάνατό της υπάρχουν πολλές θεωρίες που αναμειγνύουν διάφορες προσωπικότητες της εποχής. Τίποτε όμως δεν είναι αποδεδειγμένο. Ο Σωκράτης ο σχολαστικός, είναι αυτός που κάνει μια πλήρη αναφορά για τις συνθήκες του θανάτου της, 25 χρόνια αργότερα.
Το δεδομένο είναι ότι εκείνη την περίοδο υπήρχαν έντονες αψιμαχίες μεταξύ των Χριστιανών και Ιουδαίων. Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας, είναι με βεβαιότητα ο έπαρχος Ορέστης (βαφτισμένος Χριστιανός) και ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος, οι οποίοι βρίσκονταν σε αντιπαράθεση μεταξύ τους. Για αυτό το λόγο μεταφέρθηκαν στην Αλεξάνδρεια 500 περίπου πιστοί Χριστιανοί ταγμένοι στο πλευρό του Αρχιεπισκόπου.
Ο Κύριλλος και ο όχλος κατηγόρησαν τον Ορέστη ως ειδωλολάτρη και παγανιστή και ότι έκανε θυσίες στους Έλληνες θεούς. Ο θάνατος του μοναχού Αμμώνιου,ο οποίος είχε πετάξει μια μέτρα στον έπαρχο, κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, ήταν η σπίθα που πυροδότησε το φιτίλι της αντίδρασης του όχλου. Η Υπατία ήταν γνωστό ότι είχε μαθητή της τον Ορέστη. Κατηγορήθηκε, ότι ήταν η κύρια υπεύθυνη για τη συμπεριφορά του έπαρχου, ως προς την αληθινή πίστη.
Αποκαλώντας την ειδωλολατρική μάγισσα και ιέρεια, την έγδυσαν και την έσυραν μέχρι τον Καθεδρικό ναό (τον ονομαζόμενο Caesarium), όπου την σκότωσαν γδέρνοντάς την και διαμελίζοντάς την με κοφτερά όστρακα. Το διαλυμένο σώμα της, το μετέφεραν στο Κυνάριον όπου το έκαψαν. Ποτέ δεν εμφανίστηκαν αποδείξεις ότι ο ίδιος ο Κύριλλος έδωσε διαταγή για τη θανάτωσή της.
Η καταγραφή της ιστορίας δεν επιτρέπεται να είναι η εκδήλωση θρησκευτικών ή αντί θρησκευτικών συναισθημάτων. Για αυτό και στο ζήτημα της δολοφονίας της Υπατίας, υπάρχουν ακόμη αναπάντητα ερωτήματα και αντικρουόμενες απόψεις. Από τη μία πλευρά, βρίσκονται όσοι υποστηρίζουν πως η Υπατία δολοφονήθηκε λόγω των φιλοσοφικών και θρησκευτικών της απόψεων καθώς και της πίστης της στην αξία της επιστημονικής γνώσης. Από την άλλη πλευρά, βρίσκονται όσοι πιστεύουν πως η Υπατία ήταν το εξιλαστήριο θύμα μιας πολιτικής διαμάχης και μιας αυθόρμητης, άναρχης και δολοφονικής έξαρσης ενός ομοιογενούς όχλου. Ο περιορισμένος όγκος αξιόπιστων πληροφοριών, εμποδίζει την εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων.
Όπως και να έχει, η Υπατία θεωρείται δικαιολογημένα μια σπουδαία προσωπικότητα. Είναι συνυφασμένη με τις αξίες της μάθησης και της επιστημονικής γνώσης. Είναι σύμβολο του φεμινισμού, ενώ θεωρείται μάρτυρας για αθεϊστικές και παγανιστικές ομάδες. Είναι αναμφισβήτητα μια πολύπλοκη προσωπικότητα, από αυτές που χάραξαν ανεξίτηλα με το όνομά τους, την ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Mueller, I.. L.S. Grinstein & P.J. Campbell (1987). Women of Mathematics: A Biobibliographic Sourcebook. New York: Greenwood Press
