Συνέντευξη στην Ιωάννα Γκανέτσα
Η Φωτεινή Ναούμ δε χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Είναι ένας άνθρωπος του λογοτεχνικού χώρου, γνωστή για την ιδιαίτερη πένα της, την αρθρογραφία της σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά, τα μαθήματα σε ομάδες δημιουργικής γραφής και τη ραδιοφωνική εκπομπή της με θέμα το βιβλίο. Αφορμή γι’ αυτή τη συνέντευξη το νέο βιβλίο της «Η Ζέλντα έφυγε», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bell, με μια ηρωίδα βιβλίου ανατρεπτική κι έναν ήρωα συγγραφέα που καλείται να βγει από τον μικρόκοσμό του. Συνάντηση και φυγή: το ίδιο επιτακτικές, το ίδιο αναγκαίες.
Έβδομο βιβλίο για εσένα, πρώτο στις εκδόσεις BELL. Τι είδες εσύ στις εκδόσεις και τι είδε ο εκδότης Χάρης Νικολακάκης σε σένα και επετεύχθη αυτή η πολύ ωραία, ομολογουμένως, συνεργασία;
Αυτό που είδα ήταν πως οι εκδόσεις Bell, ήταν ανοιχτοί σε ένα κάποιο άλλο είδος λογοτεχνίας. Δεν φοβόταν να στηρίξουν κάτι που ίσως άλλοι εκδοτικοί δεν θα τολμούσαν. Συνηθίζεται στην εποχή μας να βομβαρδιζόμαστε από πανομοιότυπα βιβλία τόσο στο περιεχόμενο όσο και στο ύφος, το είδος και τα σχετικά. Εμπορικά με Σμύρνη, Άλωση και οτιδήποτε πατάει στο παρελθόν, «ποιοτικά» με γενεαλογικά δέντρα αλλά και αλλεπάλληλους εσωτερικούς μονόλογους. Στα βιβλία των εκδόσεων Bell βρήκα Έλληνες συγγραφείς και τίτλους, που μου ταίριαξαν. Μου φάνηκαν σύγχρονοι, τολμηροί και ταλαντούχοι. Τον Χάρη τον συμπάθησα από την πρώτη στιγμή. Όταν μιλήσαμε για τη Ζέλντα, άκουσα έναν εκδότη να μιλάει για το βιβλίο μου, όπως θα ευχόμουν να μιλούσε ο καλύτερός μου αναγνώστης. Εννοείται, λοιπόν, πως δεν το σκέφτηκα καθόλου και ας έπρεπε να περιμένω μια ολόκληρη χρονιά. Έπειτα, μου αρέσει που η ηρωίδα μου διάβαζε Άρλεκιν. Οι εκδόσεις Bell είναι πίσω και από αυτή τη σειρά που διάβαζα μετά μανίας μεταξύ άλλων. Μου αρέσει, λοιπόν, που ανήκω στο δυναμικό τους και εγώ. Σαν να μου το χρωστούσαν, σαν να τους το χρωστούσα από χρόνια.
Ξεκινώ, λοιπόν από το εξώφυλλο. Μου αρέσει το γεγονός ότι δεν είναι προβλέψιμο, δεν κινείται στα συχνά ασφαλή αλλά πολυφορεμένα μονοπάτια που θέλουν εξώφυλλα βιβλίων, που ασχολούνται με ηρωίδες γυναίκες ή τον έρωτα, μοιραίων γυναικών ή μαλλιών ή έστω πλάτης αυτών. «Η Ζέντα έφυγε» και όμως είναι με κάποιο τρόπο εδώ, μέσα από τη γραφομηχανή ενός συγγραφέα, όπως φειδωλά αποκαλύπτει το εξώφυλλο. Τελικά, παίζει καθοριστικό ρόλο το εξώφυλλο ενός βιβλίου, θεωρείς; Πρέπει να έχει λόγο ο συγγραφέας σε αυτό;
Δεν αγαπώ αυτού του είδους τα εξώφυλλα και ας κάποια από τα βιβλία μου ήταν κάπως έτσι. Κάθε εκδοτικός έχει στο στίγμα του, το πελατολόγιό του, τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνεται, κυρίως όμως, έχει την αισθητική του. Σαφώς και ο συγγραφέας θέλει να έχει λόγο στο εξώφυλλο. Είναι το πρόσωπο της ψυχής του. Συχνά όμως δεν ταιριάζει η εικόνα που έχεις μέσα σου, με το τελικό αποτέλεσμα. Πράγματι το συγκεκριμένο ήταν το πρώτο που μου πρότειναν, δουλειά της Άννας Σταθοπούλου, και είπα με τη μία αυτό. Αποτυπώνει με μια εικόνα όλο το βιβλίο.
Συνεχίζω με την επιλογή της πρωτοπρόσωπης γραφής και του κεντρικού άντρα ήρωα, τον συγγραφέα που επιλέγει η Ζέλντα να γράψει την ιστορία της. Ανδρέας Μεντάς. Βάζεις πολλές αλήθειες στο στόμα του σε ό,τι αφορά το συγγραφικό γίγνεσθαι της εποχής. Αν θυμάμαι καλά –προσωπικά− συμφώνησα σε όλα. Έρχομαι να ρωτήσω αν είναι όλα απόψεις που ασπάζεσαι κι εσύ και ποιες από τις αλήθειες του Μεντά δεν παραλείπεις να αναφέρεις στα μαθήματα δημιουργικής γραφής που διδάσκεις.
Σ’ αυτό το βιβλίο, ακούω πολλές φορές τον εαυτό μου αλλά και άλλους που αγαπώ, έχω συναναστραφεί, εκτιμώ. Τα της λογοτεχνίας τα σκοτάδια είναι γνωστά σε όλους. Συμφωνώ με τα περισσότερα, μόνο που ο Μεντάς είναι κάπως πιο στριφνός από μένα. Εγώ διασκεδάζω κυρίως, γελάω, παρά ενοχλούμαι. Καθένας καλείται να κάνει την δουλειά του και την κάνει με όποιον τρόπο επιθυμεί. Ίσα ίσα που χαίρομαι και καμαρώνω για αυτά τα ελάχιστα που κατάφερα χωρίς να χρωστώ σε κανέναν, παρά μόνο στους ανθρώπους που πίστεψαν σε μένα. Με κάνει να αισθάνομαι δυνατή.
Η Ζέλντα μεγάλωσε με την επιθυμία να γίνει κάποτε βιβλίο και έζησε τη ζωή της με τέτοιο τρόπο ώστε να οδηγήσει τις συνθήκες προς αυτή την κατεύθυνση, να φτάσει να αξίζει η ζωή της να ειπωθεί. Τα κατάφερε, θεωρείς; Είναι η άδολη αγάπη ο μόνος τρόπος να μείνεις πραγματικά χαραγμένος στη μνήμη – και κυριότερα στην καρδιά κάποιου;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι να μείνει κανείς στο μυαλό κάποιου. Οι άνθρωποι είμαστε κυρίως μνήμη. Οι σχέσεις μας, επίσης. Θα μπορούσα να βρω πολλούς τρόπους να οδηγήσω εκεί που θέλω την ηρωίδα μου. Από το να κάνει τρελά πράγματα, ανδραγαθήματα, μέχρι να γίνει γνωστή στα πέρατα του κόσμου. Δεν το ήθελα. Χρειαζόμουν μια ηρωίδα κόντρα στο ρεύμα, κόντρα στην εποχή, κι ανάμεσά της πολλούς άλλους που θα βάδιζαν μαζί. Ήθελα μια ηρωίδα γήινη και απλή. Κινητήριος δύναμη φυσικά, είναι ο έρωτας, η αγάπη. Οπωσδήποτε η αγάπη.
Κατά την αναζήτηση διαφόρων ανθρώπων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή της Ζέλντα προκειμένου να γράψει το βιβλίο της, ο Ανδρέας Μεντάς συνοδεύει τις ώρες οδήγησής του από την πρωτεύουσα στον Έβρο και πάλι πίσω με το τραγούδι των Artic Μonkey (πολύ αγαπημένο μου τραγούδι έχω να σου πω): «Do I wanna Know». Διλλήματα, λοιπόν. Η Ζέλντα είχε ποτέ διλλήματα ή ήταν σίγουρη για όσα ήθελε να κάνει, όλα με σκοπό να γίνει κάποτε βιβλίο;
Όχι η Ζέλντα ήταν απαλλαγμένη από διλλήματα και αυτό την έκανε ελεύθερη σαν πουλί. Δεν κοντοστάθηκε, δεν σκέφτηκε ποτέ δεύτερη φορά το ίδιο πράγμα. Ακολουθούσε τυφλά το ένστικτό, την επιθυμία της. Δεν είχε βαρίδια, κάποια οικογένεια να την κρατάει πίσω ή να χρειάζεται να λογοδοτήσει σε αυτήν. Παρότι είχε φίλους, δεν φαίνεται να είχε «κολλητούς» ή τέλος πάντων ανθρώπους από τους οποίους θα ένιωθε εξαρτημένη.
Όσο για το τραγούδι, με είχε στοιχειώσει κάποια εποχή, τότε που ξεκίνησα να το γράφω και βρίσκω πως ταιριάζει πολύ με όλο το κόνσεπτ του βιβλίου.
Οι ήρωές σου φλερτάρουν εξίσου με την πιθανότητα να τους συμπαθήσει ο αναγνώστης ή να τους αντιπαθήσει. Είναι συγγραφική επιλογή ή είναι τελικά απλώς μονόδρομος της ρεαλιστικής γραφής, καθώς κάπως έτσι γίνεται και στη ζωή;
Δεν σκέφτομαι καθόλου αν οι αναγνώστες θα αγαπήσουν ή θα αντιπαθήσουν τους ήρωές μου. Καλά καλά δεν ξέρω εγώ τι αισθήματα τρέφω γι αυτούς. Και ναι. Μου αρέσει ακόμη και αν γράφω κάτι τελείως φανταστικό, οι χαρακτήρες να είναι καθημερινοί με κάποιες ιδιαιτερότητες σίγουρα. Δεν μου αρέσουν οι βαρετοί. Οι μονοκόμματοι. Αυτοί που μπαίνουν σε ένα καλούπι και δεν ξεσηκώνονται από εκεί. Εκτός κι αν και αυτό κάπου εξυπηρετεί. Στη δημιουργία κάποιου κλίματος.
Αν και το βιβλίο συστήνεται στο κοινό ως κοινωνικό μυθιστόρημα, έχει αρκετές δόσεις μυστηρίου, έρωτα και ανατροπές. Ειδικά στο δεύτερο μισό, δεν ξέρεις αν θέλεις περισσότερο να μάθεις για τη Ζέλντα που έφυγε ή τον Μεντά που επανέρχεται στα δικά του προσωπικά προβλήματα και τραύματα. Τελικά ποια η καλύτερη λύση για να απαγκιστρωθεί κάποιος από ένα πρόβλημα: να το λύσει με κάθε κόστος ή να φύγει μακριά του για να πονά λιγότερο;
Γελάω τώρα γιατί σκέφτομαι τα λόγια του Όσκαρ Ουάιλντ που έλεγε για να ξεπεράσεις έναν πειρασμό, πρέπει να ενδώσεις σε αυτόν. Δεν ξέρω ο κόσμος τι θα διάλεγε. Κόστος έχεις είτε φύγεις είτε μείνεις. Στη μία περίπτωση μπορεί να πληρώσεις τις ευθύνες των πράξεων σου και στην άλλη, να ζεις με την αμφιβολία του τι θα γινόταν αν. Νομίζω πως η Ζέλντα ήταν πολύ ξεκάθαρη στο στόχο της, τουλάχιστον μέχρι ενός σημείου. Φοβόταν την δέσμευση. Φοβόταν τη ρουτίνα. Αυτό διαισθάνομαι εγώ. Ο Μεντάς, ήταν ένας συγγραφέα που μέχρι πριν τη γνωριμία του κυριαρχούσε στο σύμπαν του, τον μικρόκοσμο και τη γραφή του. Δεν είμαι καθόλου βέβαιη για μετά.
Η Ζέλντα έφευγε όταν ένιωθε ότι ήταν η στιγμή, ακόμα κι αν δεν έχεις σίγουρο μέρος να πάει. Θεωρείς ότι όταν έρθει ώρα, αυτό πρέπει να κάνουμε όλοι;
Η Ζέλντα είχε την απάντηση και ήταν κάθετη σε αυτό. Εγώ δεν την έχω. Με συναρπάζει το τυχαίο, το άγνωστο αλλά θέλω και τη θαλπωρή του γνώριμου, της ρουτίνας. Είναι εύκολο να δώσεις μια τυχαία απάντηση και να επιλέξεις το ένα ή το άλλο, στην πραγματικότητα όμως αισθάνομαι πως αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα δύσκολο να αποφασιστεί. Θέλει πολύ κουβέντα, βαθιά σκέψη και δεν ξέρω αν έχουμε καλή απάντηση και πάλι. Κάπου μεταξύ των δύο λοιπών. Εκεί που χρειάζεται μένεις, κι εκεί που δεν τραβάει άλλο, φεύγεις.
Τόσο και ο Μεντάς όσο και η Ζέλντα, κάθε φορά που προσπαθούσαν να δραπετεύσουν έπεφταν επάνω στον εαυτό τους. Είναι τελικά η γνώση του εαυτού η μόνη ελευθερία;
Δεν πιστεύω στην ελευθερία του ανθρώπου. Με την έννοια πως ακόμη και αν θες να λέγεσαι ελεύθερος, γίνεσαι «δούλος» της ίδιας σου της ελευθερίας. Κάνεις πράγματα και συμπεριφέρεσαι ανάλογα στο όνομά της. Το ιδανικό είναι να μας γνωρίζουμε αρκετά καλά ώστε να ξέρουμε τι θέλουμε κάθε φορά αλλά και να έχουμε δίπλα μας ανθρώπους που κι εκείνοι γνωρίζουν τους εαυτούς αρκετά καλά ώστε να βαδίζουμε με ειλικρίνεια αντάμα.
Δώσε μας το αγαπημένο σου motto από τα χείλη της Ζέλντα και το αγαπημένο από τον Ανδρέα Μεντά.
Η Ζέλντα σίγουρα θα έλεγε η κίνηση, ο έρωτας είναι ζωή και ο Ανδρέας πως όλα αρχίζουν και τελειώνουν μόνο αν τα γράψει κανείς.
Ευχαριστώ θερμά Ιωάννα.
