Από όποιο σημείο των βορειοανατολικών ακτών της Μικράς Ασίας και αν παρατηρήσεις τον φιλόξενο (Εύξεινο) πόντο, θα θεωρήσεις δεδομένο ότι σε εκείνο το χώρο συντελέστηκε και γράφηκε ιστορία.
Σε προδιαθέτει η ομορφιά της φύσης, η πολύκαρπη γη, το γεωγραφικό της πλεονέκτημα και μια οσμή απροσδιόριστης μελαγχολίας. Από τότε που οι περιοχή λειτουργούσε σαν αποικία, μια αιώνια μάχη μεταξύ μύθων και πραγματικότητας σφυρηλάτησε την αξία της.
Ποτέ όμως άλλοτε, οι ζυμώσεις και οι τραγωδίες που συντελέστηκαν δεν ήταν τόσο ακραίες, όσο τη 2η και 3η δεκαετία του 20ου αιώνα. Τότε που εκδικητικές πολιτικές και απύθμενες φιλοδοξίες, οδήγησαν στην αλλοίωση των πληθυσμιακών δεδομένων της περιοχής. Τότε που η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά σε μια από τις συστηματικότερες εξοντώσεις μιας ολόκληρης φυλής, τη γενοκτονία των Ποντίων.
Η περιοχή πολυπολιτισμική, με ειρηνική συνύπαρξη διαφορετικών φυλών, σεβόμενη η καθεμία τις αρχές της άλλης. Πολλές φορές όμως ο ανεδαφικός φόβος και η ζηλοφθονία, οδηγούν στον εθνικισμό και απαιτείται μονάχα ο καταλύτης για τη δημιουργία μιας καταστροφικής αλυσιδωτής αντίδρασης. Η αναρρίχηση των Νεότουρκων στην εξουσία ήταν απλά η αρχική προϋπόθεση. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η ευκαιρία να αναδυθούν ανεξέλεγκτα εθνικιστικά ιδεώδη, σε μια περίοδο στην οποία ανθρωπότητα αγωνιζόταν για την επιβίωσή της.
Ο ποντιακός πληθυσμός ήταν ο εύκολος στόχος σε μια συμπλεγματική προσπάθεια εκτουρκισμού της περιοχής. Μια προσπάθεια γενοκτονίας, ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι μπορεί να πετύχει μόνο αν οργανώνεται σταδιακά. Αν βαθμιαία αφαιρούνται δικαιώματα και εξουσίες και αν ο τελικός στόχος είναι με επιτυχία κρυμμένος πίσω από θεωρητικά άσχετες συμπεριφορές. Αρχικά τα τάγματα ασφαλείας (Amele Taburları) εξόντωσαν ψυχολογικά και σωματικά χιλιάδες Πόντιους, οι οποίοι αναγκάστηκαν να εργάζονται κάτω από τις χειρότερες συνθήκες σε λατομεία, ορυχεία και διανοίξεις δρόμων.
Ταυτόχρονα οι συστηματικές καταπατήσεις δικαιωμάτων του πληθυσμού, δημιουργούσαν μουδιασμένα ερωτηματικά για τον απώτερο σκοπό τέτοιων συμπεριφορών. Όσοι από νωρίς αντιλήφθηκαν τις πραγματικές αιτίες, ξεκίνησαν αντάρτικο πόλεμο γνωρίζοντας και οι ίδιοι τις ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας της αντίστασής τους.
Για την τελική λύση ενός προβλήματος υπάρχει πάντα μια αφορμή. Ακόμη και ο μεγαλύτερος εγκληματίας, αναζητά ένα ηθικό πλεονέκτημα για να δικαιολογήσει τις πράξεις του. Αυτή βρέθηκε στην προσπάθεια που έγινε να δημιουργηθεί ένα ποντοαρμενικό κράτος, μετά από την ανεδαφική προσπάθεια ένταξης των περιοχών στην Ελληνική επικράτεια. Από το 1919 μέχρι το 1922, προχώρησε χωρίς καμία αντίσταση η εκκαθάριση του ποντιακού πληθυσμού. Οι αριθμοί εφιαλτικοί και αμείλικτοι. Χωρίς να μπορεί κάποιος να μιλήσει με απόλυτη ακρίβεια, 200.000-300.000 Ποντίων έχασαν τη ζωή τους σε αυτή τη φάση της γενοκτονίας.
Και οι κτηνωδίες ήταν τέτοιες, που η ανθρωπότητα θα έπρεπε να ντρέπεται για τη φύση της. Είναι χαρακτηριστικό το τηλεγράφημα της επιτροπείας Ποντίων προς τον Βενιζέλο τον Ιούλιο του 1920, «πανταχόθεν του Πόντου αγγέλονται σφαγαί. Εις Κερασούντα, εις Τραπεζούντα και αλλού. Εάν κατάστασις συνεχιστεί Ελληνισμός Πόντου εξαφανισθήσεται, πριν η διπλωματία προλάβει ασχοληθεί περί αυτού». Είναι φανερός ο φόβος και η απελπισία για αυτό που φαινόταν προδιαγεγραμμένο ότι θα συμβεί.
Σπίτια αμπαρωμένα, να στέκουν ακλόνητα κάτω από ένα βαρύ σύννεφο φόβου και πένθους. Χτύποι στις πόρτες, σπασίματα αντικειμένων, φωνές, κραυγές, απειλές, βασανιστήρια, δολοφονίες. Γέροντες και παιδιά σε ατελείωτες πορείες μαρτυρίων. Μητέρες να θανατώνονται ακαριαία πάνω στην προσπάθειά τους να σώσουν τα βρέφη τους ή να τα στραγγαλίζουν οι ίδιες για να μην πέσουν στα χέρια των φονιάδων. Άνθρωποι να τρώνε ψοφίμια για να διατηρήσουν τις ελάχιστές τους ελπίδες για επιβίωση. Κοπέλες να κλαίνε ηττημένες από τις φωτιές που έγλυφαν τα κορμιά τους. Γυναίκες να βιάζονται κατ’ εξακολούθηση και παρά φύση, αναδεικνύοντας μέσα από τα ουρλιαχτά τους την καταβαράθρωση της ανθρωπότητας. Θλίψη. Κραυγές. Θάνατος.
Και εμείς, χρόνια μετά να περιγράφουμε στο χαρτί αυτόν τον πόνο. Και να αναζητούμε να πάρουμε αγκαλιά εκείνο το κομμάτι γης. Μήπως αναστήσουμε με τη φαντασία μας τα χαμόγελα που χάθηκαν πρόωρα. Μήπως μπορέσουμε να ακούσουμε από τα βάθη, τις πεθαμένες ανάσες. Μήπως εισπνεύσουμε με οδύνη την τραγωδία και αυτή καρφωθεί με περηφάνια μέσα μας. Έτσι ώστε η πληγή να γίνει βίωμα και τα βίωμα παντοτινή μνήμη.
