«Είναι αργός ο θάνατος γι’ αυτόν που δε διαβάζει» είπε πολύ σοφά ο Pablo Neruda.
Άραγε πώς θα ήταν η πορεία του ανθρώπου χωρίς αυτό το πνευματικό αγαθό; Τα τελευταία χρόνια ο άνθρωπος έχει αρχίσει να εγκαταλείπει την ανάγνωση των βιβλίων και να καταφεύγει στις εύκαιρες διασκεδάσεις που προσφέρει η τεχνολογία.
Το διαδίκτυο και η τηλεόραση, τους έχει κάνει να σταματήσουν να είναι κρεμασμένοι πάνω σε ένα βιβλίο και να δέχονται ανεξέλεγκτα την πλύση εγκεφάλου που τόσο διακριτικά πουλιέται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ενημέρωσης. Είναι άραγε το βιβλίο ένας τρόπο αντίδρασης σε όλα αυτά;
Σύμφωνα με μία πρόσφατη έρευνα το 44% του πληθυσμού της Ελλάδας δεν έχει ανοίξει ποτέ του βιβλίο. Οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής, που δε μας επιτρέπει να έχουμε προσωπικό ελεύθερο χρόνο, το οικονομικό κόστος των βιβλίων, που μας αποτρέπει από το να τα αγοράσουμε ειδικά στην περίοδο λιτότητας, που διανύουμε, είναι μερικές από τις δικαιολογίες που προβάλλονται από εκείνους που δεν έχουν καμία επαφή με το βιβλίο.
Ακόμη και το ποσοστό αναλφάβητων στην χώρα μας εντάσσεται μέσα σε αυτήν την κατηγορία. Είναι, όμως, αυτοί οι λόγοι ικανοποιητικοί; Φυσικά και όχι.
Ας ασχοληθούμε, λοιπόν, με τον ελεύθερο χρόνο.
Πόσοι από εμάς έχουμε παρατηρήσει ανθρώπους μέσα στα μέσα μεταφοράς να διαβάζουν στριμωγμένοι σε μία γωνία κάποιο βιβλίο;
Πόσοι από εμάς προτιμούμε να δούμε τηλεόραση το βράδυ πριν κοιμηθούμε αντί να χαθούμε στις σελίδες του; Οι απαντήσεις είναι καταφατικές και στις δύο περιπτώσεις.
Χρόνος υπάρχει. Η θέληση λείπει.
Είμαστε ένας εξωστρεφής λαός, που προτιμάει τις κοινωνικές επαφές παρά την απομόνωσή του. Οικονομικό κόστος; Θα μπορούσα να προτείνω δεκάδες τίτλους ανταλλακτικών βιβλιοθηκών, όπου ο καθένας μας θα μπορούσε να δανειστεί κάποιο βιβλίο χωρίς κόστος ή να δώσει ως αντάλλαγμα κάποιο άλλο δικό του. Μην πάμε, όμως, μακριά. Όλο και κάποιος φίλος μας θα έχει κάποια βιβλιοθήκη σπίτι του. Το να δανειστούμε από εκείνον είναι η καλύτερη λύση. Όσον αφορά τον αναλφαβητισμό, η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο πολύ, ώστε αρκετοί τίτλοι βιβλίων βρίσκονται σε ψηφιακή ηχητική μορφή στο διαδίκτυο.
Όλοι μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτά με ένα απλό πάτημα ενός κουμπιού. Ακόμη και γι΄ αυτούς που δεν έχουν τη δυνατότητα αυτή, υπάρχουν πολλές οργανώσεις που διοργανώνουν βραδιές αναγνώσεις για ανθρώπους που δεν μπορούν να διαβάσουν από μόνοι τους. Ωστόσο, υπάρχουν και εκείνοι που απλά το μισούν. Οι λόγοι είναι διάφοροι.
Ξεκινώντας από το επίπεδο της οικογένειας, είναι η πρώτη κοινωνική ομάδα με την οποία συναναστρέφεται το παιδί και η πρώτη του ευκαιρία να γνωρίσει και να συμφιλιωθεί με το βιβλίο. Αρκετές φορές οι γονείς δεν προλαβαίνουν τα διαβάσουν κάποιο παραμύθι στα παιδιά ή ακόμα και οι ίδιο τυγχάνει να το μισούν. Τα παιδιά μιμούμενα τους γονείς απομακρύνονται από το βιβλίο, κάτι που είναι καταστρεπτικό.
Επόμενος σταθμός είναι το σχολείο, το οποίο προσφέρει σχολικά εγχειρίδια ανιαρά, απαρχαιωμένα, κακογραμμένα και κουραστικά. Η πίεση των δασκάλων και των γονέων, ώστε το παιδί να διαβάσει σε ένα χρησιμοθηρικό παιχνίδι γνώσεων, αποστρέφει το παιδί και το προτρέπει να το μισήσει ακόμη πιο πολύ. Μην ξεχνάμε σαφώς ότι το βιβλίο από τα παλαιά χρόνια χρησιμοποιήθηκε με πολιτική και θρησκευτική σκοπιμότητα.
Η εκάστοτε κυβέρνηση ή η επικρατούσα θρησκεία ενέκρινε τα βιβλία που θεωρούσε εκείνη σωστά, πράγμα που έδιωχνε το αναγνωστικό κοινό μακριά από αυτά. Ακόμη και στη σημερινή εποχή, που τα πράγματα είναι πιο ελεύθερα, στο μυαλό των ανθρώπων έχει εισβάλλει η πολιτική και θρησκευτική εκμετάλλευση, κάνοντάς τους επιφυλακτικούς με κάθε είδους λογοτεχνίας. Ας αναλογιστούμε, όμως, πως η παγκοσμιοποίηση απειλεί με την ένταση των κοινωνικών ανισοτήτων και με την ομογενοποίηση των πολιτισμών. Έτσι η εθνική συνείδηση και η αυτογνωσία ενός λαού αποκτούν πιο επιτακτικό χαρακτήρα.
Αν κάθε ένας από εμάς ξεκινούσε να διαβάζει, θα είχε πιο συγκροτημένη άποψη για τη ζωή, θα ήταν πιο διεκδικητικός για τα δικαιώματά του και δε θα ήταν ευάλωτος στις εμπορευματοποιημένες αντιλήψεις. Ας σκεφτούμε πως ό, τι πιο σημαντικό έχει επιτύχει η ανθρωπότητα βρίσκεται μέσα σε αυτά. Δεν πρέπει να υποτιμάμε την αξία του, παρά μόνο να κρίνουμε την ποιότητά του.
Γιατί όπως είπε ο Βολτέρος: «Τα βιβλία είναι όπως οι άνθρωποι. Μικρός αριθμός παίζει σπουδαίο ρόλο. Τ' άλλα αποτελούν το πλήθος». Μια προσεκτική επιλογή ενός βιβλίου μπορεί να θέσει το πρώτο λιθαράκι για να αλλάξει ο κόσμος μας. Το θέμα είναι πως η κατάλληλη στιγμή για να αρχίσουμε το διάβασμα είναι τώρα.
