Στο μικροσκόπιο η σειρά βιβλίων «Τα ζωάκια των συναισθημάτων» (ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ) με αφορμή την οποία συζητάμε με τον συγγραφέα και εκπαιδευτικό Γιώργο Μπουμπούση για έννοιες όπως συναισθηματική νοημοσύνη, συναισθηματικός εγγραματισμός και κατάκτηση δεξιοτήτων. Μας αφορά όλους, μικρούς και μεγάλους.
Είσαι εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και απόφοιτος του Προγράμματος Ψυχολογίας και του Μεταπτυχιακoύ προγράμματος Σχολικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε ενδιέφερε εξ αρχής να εμβαθύνεις ή ήταν κάτι που προέκυψε στην πορεία, σαν εξέλιξη, βοήθημα τρόπον τινά, σε όσα ασχολείσαι;
Ιωάννα, αρχικά σε ευχαριστώ για τη συζήτησή μας. Η Ψυχολογία προέκυψε στη διάρκεια των σπουδών μου στο Παιδαγωγικό Τμήμα. Αγάπησα τα μαθήματα ψυχολογίας, σε τέτοιο βαθμό, που εξάντλησα όλα τα επιλογής που μπορούσα να πάρω. Έτσι αποφάσισα να εμβαθύνω περισσότερο. Τελειώνοντας λοιπόν με το πρώτο πτυχίο μου, συζήτησα με την καθηγήτρια ψυχολογίας του τμήματός μου, την κ. Αγγελική Λεονταρή, η οποία με παρότρυνε ένθερμα να συνεχίσω τις σπουδές μου στη ψυχολογία. Θα την ευχαριστώ πάντα γι αυτό, όπως και όλους τους μετέπειτα καθηγητές μου ψυχολογίας στο ΕΚΠΑ: τον κ. Ι. Παρασκευόπουλο, την κ. Χ. Χατζηχρήστου, τον κ. Η. Μπεζεβέγκη, τον κ. Ν. Γιαννίτσα και τόσους άλλους!
Η σειρά βιβλίων «Τα ζωάκια των συναισθημάτων» (ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ) απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 3-5 ετών. Πρώτη επαφή με τα συναισθήματα, λοιπόν. Έχεις ασχοληθεί με την κοινωνική και συναισθηματική αγωγή και έχεις εκδώσει έργα επ’ αυτού.Πιστεύεις ότι θα έπρεπε να διδάσκονται με κάποιο τρόπο στα σχολεία;
Ένα κομμάτι της συναισθηματικής αγωγής στο δημοτικό σχολείο περνά μέσα από τα διάφορα μαθήματα και τα προγράμματα αγωγής υγείας, στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης. Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης, όμως, πιστεύω ότι χρειάζεται να γίνει με τρόπο συστηματικό και οργανωμένο. Ένα πρόγραμμα που θα ξεκινά από τη προσχολική αγωγή και θα φτάνει μέχρι το Λύκειοθα μας έκανε όλους καλύτερους. Θα μας μάθαινε να ακούμε, να νιώθουμε, να εκφράζουμε, να διαχειριζόμαστε καλύτερα τα συναισθήματά μας. Τη Συναισθηματική Αγωγή και τη Φιλαναγνωσία, θα τις ήθελα με τη μορφή υποχρεωτικών δράσεων μέσα στα σχολεία. Άλλωστε έρευνες έχουν δείξει ότι τα προγράμματα Συναισθηματικής Αγωγής έχουνσημαντικάαποτελέσματα όταν εφαρμόζονται συστηματικά και όχι αποσπασματικά, έναν χρόνο ή μερικούς μήνες.
Συναισθηματική νοημοσύνη: η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει, να κατανοεί και να ελέγχει τα δικά του συναισθήματα, αλλά και των άλλων γύρω του προκειμένου να χειριστεί αποτελεσματικά τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Είναι τόσο δύσκολο όσο ακούγεται, θεωρείς; Είναι ένα χαρακτηριστικό εκ γενετής ή επίκτητο;
Χρειάζεται εξάσκηση. Ακόμα κι αν σε ένα βαθμό η συναισθηματική νοημοσύνη είναι εκ γενετής χαρακτηριστικό, χωρίς την εξάσκηση δεν μπορεί να φτάσει στον ανώτερο βαθμό καρποφορίας της. Τα συναισθήματα ασκούν μεγάλη επιρροή πάνω μας. Χρειάζεται να μάθουμε να τα αφουγκραζόμαστε, να τα αναγνωρίζουμε, να τα εκφράζουμε με τρόπο λειτουργικό, να τα χρησιμοποιούμε προς όφελός δικό μας και επομένως και των γύρων μας. Πολλά προβλήματα δημιουργούνται απ΄ τ’ ότι διαβάζουμε λάθος τα συναισθήματά μας, παρασυρόμαστε από σκέψεις συναισθηματικές, τα αφήνουμε να ασκήσουν απόλυτο έλεγχο πάνω μας. Συναισθηματική νοημοσύνη για εμένα είναι ο υγιής διάλογος του ανθρώπου με τα συναισθήματά του. Και σίγουρα αυτό θέλει εξάσκηση.
Ο «συναισθηματικός εγγραματισμός» -αν και δεν αντιλαμβάνονται όλοι οι γονείς πόσο σημαντικός είναι και πόσο μεγάλο ρόλο παίζει το σχολείο και ο καλός δάσκαλος σε αυτόν- μπορεί να οδηγήσει στην κατάκτηση εκείνων των δεξιοτήτων που θα επιτρέψουν στο παιδί να αναγνωρίζει, να κατανοεί και να αποφασίζει για τα συναισθήματά του;
Φυσικά! Αυτή άλλωστε είναι και η σπουδαία δουλειά του συναισθηματικού εγγραμματισμού. Η γνώση των συναισθημάτων, των διαφοροποιήσεων και των αποχρώσεών τους, βοηθά την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης. Με τη βοήθειά του εγγραμματισμού, το παιδί μαθαίνει να επικοινωνεί σωστά πρώτα με τον εαυτό του και μετά με τους γύρω του. Ένα συναισθηματικά εγγράμματο παιδί είναι ένα χαρούμενο, κοινωνικό παιδί, ψυχικά ανθεκτικό, κοινωνικά προσαρμοσμένο.
Τα βιβλία μπορούν να καλύψουν τα εκπαιδευτικά κενά του «συναισθηματικού εγγραματισμού»; Πώς μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως εργαλεία, είτε ως δάσκαλοι είτε ως γονείς, προκειμένου να δουλέψουμε αυτές τις δεξιότητες με τα παιδιά;
Πολύ ωραία ερώτηση! Βεβαίως και μπορούν να τα καλύψουν. Τα βιβλία λειτουργούν ως μια «συναισθηματική παλέτα». Μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να εμπλουτίσει το συναισθηματικό του λεξιλόγιο, να κατονομάσει τα συναισθήματά του, να μάθει να τα διαχειρίζεται, να τα εκφράζει σωστά. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε ως ενήλικες, είναι να φέρουμε σε επαφή τα παιδιά με τέτοια βιβλία. Να τα οδηγήσουμε στην αλληλεπίδραση μαζί τους και να αφήσουμε ύστερα τα βιβλία να αναλάβουν… δράση ! Μου έχει συμβεί αρκετές φορές να χρησιμοποιώ καλή παιδική λογοτεχνία ή ιστορίες ανάπτυξης της συναισθηματικής νοημοσύνης για να βοηθήσω τον συναισθηματικό εγγραμματισμό των παιδιών. Και το αποτέλεσμα ήταν πάντα θετικό!
Στο δεύτερο βιβλίο της σειρά η Χαρά η λαγουδίνα πρέπει να αποφασίσει αν θα καλέσει στα γενέθλιά της τον Θυμό, τον Φόβο, τη Λύπη και τα υπόλοιπα δυσάρεστα συναισθήματα. Είναι αλήθεια μεγάλο δίλημμα! Ακόμη κι εγώ, όταν διάβαζα την ιστορία, μπήκα στη διαδικασία να σκεφτώ αν θα ήθελα να τους καλέσω! Πώς ξεμπερδεύει κανείς με τέτοια διλήμματα;
Πιστέψέ με Ιωάννα, αυτό το δίλημμα ήταν και για εμένα η πρόκληση για να γράψω την ιστορία της ΧΑΡΑΣ. Το καλύτερο που έχει να κάνει ο καθένας μας είναι αυτό που τελικά έκανε η Χαρά: να αποδεχτεί τα συναισθήματα, να καταλάβει ότι όλα έχουν μέρος στη ζωή της και να τα προσκαλέσει στα γενέθλιά της. Ακόμα και στις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής μας δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τα δυσάρεστα συναισθήματα. Κάτι μπορεί να γίνει και να λυπηθούμε, να φοβηθούμε, να αγχωθούμε. Το σημαντικό είναι να τα αναγνωρίζουμε, να τα αποδεχόμαστε και να μην τους επιτρέπουμε να καταστρέφουν τις όμορφες στιγμές μας. Αν μάθουμε να τα διαχειριζόμαστε, μπορούμε να περνάμε καλά και με τα δυσάρεστα συναισθήματα στην παρέα μας!
Τα δυσάρεστα συναισθήματα μοιάζουν σαν εισβολείς. Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να τα διαχειριστούν ή ακόμη και να τα αντιμετωπίσουν;
Αρχικά χρειάζεται να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι όλα τα συναισθήματα έχουν ρόλο ύπαρξης στη ζωή μας. Αυτός είναι και ο στόχος της σειράς ΖΩΑΚΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ. Δυσάρεστα και ευχάριστα συναισθήματα διευκολύνουν να επικοινωνήσουμε το μέσα μας στους «έξω» μας. Μας επιτρέπουν να αναπτύσσουμε κατάλληλες συμπεριφορές για να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις γύρω μας. Αφού λοιπόν σε πρώτο στάδιο αποδεχτούν όλα τα συναισθήματα, μετά με κατάλληλες δημιουργικές δράσεις συναισθηματικής ανάπτυξης θα τα οδηγήσουμε να τα διαχειρίζονται λειτουργικά και να μην παρασύρονται σε παρορμητικές αντιδράσεις που ίσως μετανιώσουν μετά.
Πού βρίσκεται το «κλειδί της ευτυχίας»;
Το «κλειδί της ευτυχίας» βρίσκεται σε ένα μεγάλο εσωτερικό «πάρτι γενεθλίων», όπου όλα τα συναισθήματα μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά και να οδηγούν τον άνθρωπο στην συναισθηματική πλήρωση, στην ψυχική υγεία και την ποιοτική συνύπαρξη με τους άλλους.
Μετά τα βιβλία «Η σφιχτή αγκαλιά της Αγάπης» και «Ένα χαμόγελο για τη Χαρά» ποιο συναίσθημα να περιμένουμε να διαβάσουμε σε ιστορία;
Αμέσως μετά έρχεται ο Φόβος, με τη μορφή ενός κροκόδειλου και την ονειρική εικονογράφηση της Μαρίας Μανουρά. Της είμαι ευγνώμων για αυτό το εικαστικό αποτέλεσμα!
Κλείνοντας, δώσε μας ένα mottoπου φροντίζεις πάντα να μαθαίνεις ή να υπενθυμίζεις στα παιδιά.
«Όποιος αγαπά τα βιβλία, δε θα χάσει ποτέ τον δρόμο του! Διαβάστε, διαβάστε, διαβάστε!».
Ιωάννα Γκανέτσα, Συγγραφέας
