-κτονία, θηλυκό. Δεύτερο συνθετικό λέξεων, που σημαίνει το φόνο του προσώπου που δηλώνει το πρώτο συνθετικό.
Συνολικά 87.000 γυναίκες δολοφονήθηκαν το 2017. Περισσότερες από τις μισές από αυτές (58 τοις εκατό) ή περίπου 50.000 ̶ σκοτώθηκαν από τους συντρόφους τους ή άλλα μέλη της οικογένειας του. Στατιστικά αυτό σημαίνει πως κάθε μέρα σκοτώνονται 137 γυναίκες σε όλο τον κόσμο από ένα μέλος της οικογένειάς τους, από άτομα επομένως στα οποία θεωρητικά είχαν εμπιστοσύνη.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Γυναικοκτονίες (European Observatory on Femicide) τα έτη 2019-2020 τελέστηκαν στην Ελλάδα τουλάχιστον 39 γυναικοκτονίες. Η έμφυλη βία αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή ως κύρια αιτία θανάτου και αναπηρίας για τις γυναίκες ηλικίας 16 - 44 ετών, ξεπερνώντας ακόμη και τον καρκίνο αλλά και τα τροχαία, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Και οι αριθμοί συνεχίζουν να καλπάζουν. Η Δώρα, η 54χρονη γυναίκα στα Χανιά, η Κωνσταντίνα, η Καρολάιν, η Ελένη, η Γαρυφαλλιά, η 31χρονη στη Δάφνη, η 43χρονη στη Λάρισα, η Σταυρούλα, η 55χρονη Γεωργιανή, η 42χρονη Μόνικα ανήκουν σε μια λίστα που φαίνεται να μην έχει τελειωμό. Και τα παραπάνω ονόματα θα μπορούσαν να είναι της μητέρας μας, της αδερφής μας, της φίλης μας. Και οι θύτες των παραπάνω ονομάτων θα μπορούσαν να είναι του πατέρα μας, του αδερφού μας, του φίλου μας. Και προφανώς αντιλαμβανόμαστε όλοι πως λύση στο πρόβλημα δε δίνουν ούτε οι προσδοκίες, ούτε οι κατάρες, ούτε οι προσευχές, ούτε οι μετέωρες ελπίδες.
Ο όρος γυναικοκτονία χρησιμοποιήθηκε δημόσια από τη Russell ενώ κατέθετε για δολοφονίες γυναικών στο Διεθνές Δικαστήριο για τα Εγκλήματα κατά των γυναικών στις Βρυξέλλες το 1976, αλλά δεν καθορίστηκε ρητά και απαρέγκλιτα εκείνη την εποχή. Το 1992, οι Russell και Jill Radford καθόρισαν τη γυναικοκτονία ως «την μισογυνιστική δολοφονία γυναικών από άνδρες». Το 2001, η Russell προσάρμοσε τον ορισμό της «στη δολοφονία γυναικών από άνδρες γιατί είναι γυναίκες». Είχε σκοπό να αναδείξει τη γυναικοκτονία στο πλαίσιο άνισων σχέσεων φύλου και την έννοια της ανδρικής εξουσίας και κυριαρχίας στις γυναίκες. Ο τελευταίος ορισμός περιχαρακώνει ακόμη καλύτερα την έννοια της γυναικοκτονίας. Αυτό συμβαίνει επειδή διαχωρίζει το σύνολο των δολοφονιών (στις οποίες οι άντρες έχουν μεγαλύτερα ποσοστά ως θύματα), από την έννοια της δολοφονίας από άτομο του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος, στις οποίες περιπτώσεις τα θύματα είναι στην πλειονότητά τους γυναίκες.
Η δολοφονία μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού, ιδίως από έναν άντρα (συχνά στενό σύντροφο), λόγω του φύλου της - δεν είναι μόνο ένα πολύπλοκο φαινόμενο αλλά και μια κύρια αιτία πρόωρου θανάτου μεταξύ των γυναικών παγκοσμίως. Για την αποτελεσματική διαχείριση ή πρόληψη περιπτώσεων γυναικοκτονίας - και άλλων μορφών βίας κατά των γυναικών - είναι συνεπώς απαραίτητη η κατανόηση των κοινωνικοπολιτιστικών και οικολογικών παραμέτρων που μπορεί να την επηρεάσουν. Τα τελευταία χρόνια έχει χρησιμοποιηθεί μια γραφική παράσταση η οποία έχει ως κύριο σκοπό να υπενθυμίσει ότι η γυναικοκτονία είναι στην κορυφή ενός δέντρου με πολλά παρακλάδια από την ευρύτερη έννοια της βίας κατά των γυναικών. Η γυναικοκτονία υπάρχει επειδή είναι αποδεκτές, ανεκτές και δικαιολογημένες όλες οι υπόλοιπες συμπεριφορές.
Τα ανώτερα κλαδιά αυτού του δέντρου περιέχουν δολοφονίες γυναικών από άτομα εκτός του συγγενικού περιβάλλοντος, τη δολοφονία Αβορίγινων γυναικών και κοριτσιών, γυναικοκτονία που σχετίζεται με τον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων, δολοφονίες γυναικών στο όνομα της «τιμής», αλλά και τις εκτρώσεις εξαιτίας του θηλυκού φύλου του κυήματος ή του νεογνού. Στα παρακάτω κλαδιά υπάρχουν οι μητροκτονίες που σχετίζονται με την προίκα, οι δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, η στοχευμένη δολοφονία γυναικών σε ένοπλες συγκρούσεις, η γυναικοκτονία που σχετίζεται με το οργανωμένο έγκλημα και η γυναικτονία από άτομα του συγγενικού περιβάλλοντος. Στον κορμό του δέντρου της γυναικοκτονίας ανήκουν η σεξουαλική βία ή κακοποίηση από τους συντρόφους, η παρενόχληση με βάση το φύλο, η σεξουαλική παρενόχληση και η σωματική εμπορία γυναικών. Τέλος στη ρίζα αυτού του δέντρου υπάρχει η ανισότητα των φύλων, ο σεξισμός, η μισογυνία και οι διαφοροποιήσεις στα δικαιώματα των δύο φύλων. Όπως αντιλαμβανόμαστε κάθε συμπεριφορά που ανήκει στο παραπάνω σχεδιάγραμμα ουσιαστικά είναι παραβατική και αποτελεί τις περισσότερες φορές προάγγελο για ακόμη μεγαλύτερης σημασίας εγκλήματα.
Τα μοντέλα τα οποία προσπαθούν να εξηγήσουν τη γυναικοκτονία συχνά προσδιορίζονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες. Τα ενδοπροσωπικά μοντέλα, τα οποία αποδίδουν την αιτιότητα της βίαιης συμπεριφοράς σε διαφορετικά μεμονωμένες μεταβλητές, όπως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή ως συνέπεια διαφόρων γεγονότων κατά τη διάρκεια της διαδικασία κοινωνικοποίησης. Τα μοντέλα που βασίζονται σε υποτύπους επιτιθέμενων και τα οποία ταξινομούν τους παραβάτες ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης της βίαιης συμπεριφορά τους. Τα διαπροσωπικά μοντέλα, τα οποία προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά του ζευγαριού τα οποία μπορεί να οδηγήσουν στη βία, ενώ τα κοινωνικοπολιτισμικά μοντέλα, αναδεικνύουν την επιρροή των κοινωνικών κανόνων, αξιών και των πολιτισμικών πεποιθήσεων που είναι διαδεδομένες σε μια δεδομένη κοινωνία. Αντιλαμβανόμαστε από τα παραπάνω πόσα δεδομένα μπορούν να παίξουν ρόλο πριν τη δολοφονία και πόσοι παράγοντες είναι αυτοί που πρέπει να ελεγχθούν ώστε να υπάρξει μείωση των θυμάτων, σε απόλυτο αριθμό. Ουσιαστικά αναφερόμαστε σε μια συνολική κοινωνική ευθύνη, χωρίς προφανώς να θέλουμε να συμπεριλάβουμε σε αυτήν και τα ίδια τα θύματα. Αυτό που έχει σημασία να καταλάβουμε, είναι ότι ο καθένας μας με τη συμπεριφορά του και ανάλογα με το ρόλο που έχει στην κοινωνία, μπορεί ακούσια ή υποσυνείδητα να πλάθει και να σχηματοποιεί έναν εν δυνάμει δολοφόνο. Οι άνθρωποι όμως στην πλειοψηφία μας δεν είμαστε ικανοί και δεν έχουμε τη δύναμη να αναγνωρίζουμε τις ευθύνες μας. Προτιμάμε να καλύπτουμε, να δικαιολογούμε και να εξαγνίζουμε το θύτη που βρίσκεται στο δικό μας στενό κύκλο, διευρύνοντας με αυτόν τον τρόπο τον απεχθή κύκλο της γυναικοκτονίας.
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, έγινε μια προσπάθεια να προσδιοριστούν συσχετίσεις συμπεριφορών με τις γυναικοκτονίες. Ο πρωταρχικός παράγοντας συσχέτισης βρέθηκε ότι ήταν η σωματική κακοποίηση της γυναίκας. Και σε αυτό το κομμάτι πρέπει να γίνει μεγάλη προσπάθεια έτσι ώστε να στηριχθούν οι γυναίκες που θα αποφασίσουν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους και να ξεφύγουν από τον κύκλο της βίας. Ένας άλλος παράγοντας που συσχετίστηκε με αυξημένα ποσοστά γυναικοκτονίας ήταν η ανεργία του συντρόφου χωρίς να προσδιοριστεί αν αυτό σχετίζεται και με την παράλληλη εργασία της γυναίκας. Προφανώς πέρα από τα υπόλοιπα, εδώ αναφερόμαστε και στα στερεότυπα τα οποία περιγράφουν τον άντρα σαν υπεύθυνο για την οικονομική ευμάρεια της οικογένειάς του. Άλλος παράγοντας που σχετίστηκε με αυξημένα ποσοστά γυναικοκτονίας, ήταν η συμβίωση του δράστη με το παιδί της γυναίκας από άλλη σχέση και ο χωρισμός ενός ζευγαριού αφού είχε περάσει ένα χρονικό διάστημα κοινής συμβίωσης. Τέλος υπήρξαν και άλλοι παράγοντες που συσχετίστηκαν με γυναικοκτονία όπως η εξαναγκασμένη σεξουαλική πράξη, η κακοποίηση των παιδιών, η παθολογική ζήλεια και η κακοποίηση κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης.
Η γυναικοκτονία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Θα αναφέρουμε ενδεικτικά ότι για το 2018, οι επίσημες γυναικοκτονίες ήταν: Γερμανία 147, Hνωμένο Βασίλειο 139, Γαλλία 121, Ιταλία 115, Ουγγαρία 77, Ισπανία 48, Βέλγιο 36, Ελβετία 28, Σουηδία 22, Ελλάδα 6 και Μάλτα 4. Προφανώς και αυτά τα στατιστικά νούμερα που αντιπροσωπεύουν χαμένες γυναικείες ζωές μόνο ανησυχία και προβληματισμό μπορούν να μας γεμίζουν, ειδικά όταν βλέπουμε μια επικίνδυνα ανοδική τάση στη συχνότητα. Το πρόβλημα είναι πολυδιάστατο και οι λύσεις σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ακόμη πιο πολύπλοκες. Πιθανά γιατί αγγίζουν τα όρια της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης και των κρυμμένων συμπεριφορών που υπάρχουν βαθιά μέσα μας και άλλοτε εκφράζονται με τον έναν, άλλοτε με τον άλλο τρόπο, μα καρτερικά αναμένουν μέχρι να εκδηλωθούν στη χειρότερή τους μορφή. Και πρέπει να βρεθούν τρόποι και να προσδιοριστούν επαρκή και χρήσιμα μοντέλα τα οποία θα περιγράφουν ουσιαστικά το προφίλ ενός υποψήφιου θύτη. Πρέπει να αναποδογυριστούν ηθικές αξίες, πολιτιστικά φαινόμενα και ψυχικές ανασφάλειες ώστε να σταματήσει να θεωρείται η γυναίκα αντικείμενο προσωπικής διαχείρισης. Γιατί κανένας μας, δεν είναι κτήμα κανενός.
ΠΗΓΕΣ
https://femicideincanada.ca/sites/default/files/2019-05/theories.pdf
https://www.vawlearningnetwork.ca/our-work/infographics/femicide/Tracing_the_Roots_of_Femicide.pdf
https://core.ac.uk/download/pdf/185533679.pdf
https://path.azureedge.net/media/documents/GVR_femicide_rpt.pdf
https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/gsh/Booklet_5.pdf
https://www.star.gr/eidiseis/ellada/557888/gynaikoktonia-ellada-2021-ta-11-egklhmata-poy-sygklonisan
https://www.statista.com/statistics/1096116/femicide-in-europe-in-2018/
